Toepassing van kwaliteitsstandaarden in hulpverlening en preventie: het FENIQS-EU project
Voor drugpreventie, hulpverlening en harm reduction bestaan er in de EU een heleboel kwaliteitsstandaarden en richtlijnen. Desondanks valt de toepassing van deze standaarden en richtlijnen in de alledaagse praktijk eerder tegen. Bovendien merkten we ook grote verschillen tussen diensten, sectoren, regio’s en landen. Het FENIQS-EU project startte in april dit jaar met de bedoeling bij te dragen aan een bredere implementatie van kwaliteitsstandaarden voor drugpreventie, hulpverlening en harm reduction binnen de Europese Unie. De vakgroep Orthopedagogiek van de Universiteit Gent coördineert dit Europees project, waarbij partners uit 8 verschillende lidstaten betrokken zijn.
Standaarden om kwaliteit te garanderen
De toepassing van kwaliteitsstandaarden is sinds 2013 een belangrijke beleidsprioriteit binnen het EU Drugs Action Plan, met het oog op het verbeteren van de kwaliteit van de dienstverlening voor mensen die drugs gebruiken en het verkleinen van de kloof tussen wetenschap en praktijk. Hoewel interventies voor mensen die drugs gebruiken steeds beter wetenschappelijk onderbouwd zijn, blijft de toepassing van bepaalde evidence-based praktijken beperkt. Bovendien gebruikt men ook nog steeds achterhaalde en niet-effectieve methoden, zoals bijvoorbeeld ‘scare tactics’ binnen drugpreventie, waarbij men jongeren probeert af te schrikken opdat ze geen drugs zouden gebruiken.
Het European Monitoring Centre for Drugs and Drug Addiction (EMCDDA) definieert kwaliteitsstandaarden als volgt: algemeen aanvaarde principes of een geheel van regels en uitspraken over de beste of meest geschikte manier om een bepaalde interventie vorm te geven. Ze verwijzen naar inhoudelijke, procesmatige en structurele aspecten van verslavingszorg en -preventie en hoe die best vorm krijgen en verlopen in de praktijk. Denk bijvoorbeeld aan een multidisciplinaire samenstelling van het personeel, toegankelijkheid van de voorziening met het openbaar vervoer, … Dit in tegenstelling tot evidence-based-richtlijnen, die veel meer gericht zijn op wat te doen in een bepaalde situatie of bij een bepaalde aandoening. Kwaliteitsstandaarden maken deel uit van een kwaliteitsbeleid of -systeem, naast audits, accreditering, richtlijnen, etc.
Ruime beschikbaarheid en beperkte toepassing
Internationaal werden de voorbije 10 jaar heel wat kwaliteitsstandaarden ontwikkeld, zowel voor hulpverlening (EQUS, UNODC, WHO) als voor preventie (EDPQS, UNODC). Ook nationale overheden en organisaties (bv. QuaThéDa in Zwitserland; AKWAGGZ in Nederland) droegen bij aan deze ontwikkeling. Er zijn dus heel wat specifieke standaarden beschikbaar voor drugpreventie, hulpverlening en harm reduction, naast generieke kwaliteitsstandaarden die binnen elk zorgsysteem bestaan. In 2015 nam de Europese Raad een aantal minimale kwaliteitsstandaarden aan waaraan preventie, hulpverlening, harm reduction en sociale integratie in alle lidstaten zouden moeten voldoen. Deze drugspecifieke kwaliteitsstandaarden zijn echter vaak niet breed bekend en worden ook niet overal toegepast. Toch zien we dat men in een aantal landen en sectoren wel ver staat op dit vlak. De vraag stelt zich dan ook wat we kunnen leren van deze ‘goede’ of inspirerende praktijken, maar evengoed van landen waar dit implementatieproces veel moeizamer of anders verloopt. Met onze bevindingen willen we beleidsmakers, maar ook zorgorganisaties, praktijkwerkers en zorggebruikers, concrete handvaten aanreiken voor een ruimere toepassing van wetenschappelijk onderbouwde kwaliteitsstandaarden bij drugpreventie en de ondersteuning van personen die drugs gebruiken binnen de EU.
Het FENIQS-EU project
Het FENIQS-EU project bestaat uit drie fasen en loopt over een periode van 24 maanden tot het voorjaar van 2023.
In een eerste fase gaan onderzoekers de toepassing van bestaande kwaliteitsstandaarden na in alle EU-lidstaten en inventariseren ze de voornaamste noden en uitdagingen op vlak van implementatie. De eerste resultaten van een online survey en interviews met sleutelfiguren per land bevestigen de grote verschillen op het vlak van implementatie, niet alleen tussen, maar vaak ook binnen landen. Verklaringen voor de huidige (beperkte) implementatie houden vooral verband met politieke, financiële, wettelijke, professionele en ethische overwegingen. Als voornaamste noden op vlak van implementatie verwijst men naar meer mensen en middelen, systematisch en structureel gebruik van bestaande standaarden, op kennis gebaseerde besluitvorming, continue opvolging en evaluatie, en duurzaamheid.
Op basis van deze assessment zullen de onderzoekers – verspreid over de EU – een tiental inspirerende praktijken selecteren op het vlak van implementatie van kwaliteitsstandaarden. We streven hierbij naar een evenwicht tussen preventie, hulpverlening en harm reduction, een goede spreiding tussen landen en delen van Europa en kwaliteitssystemen op nationaal, regionaal of lokaal niveau. Deze case studies zullen – in nauwe samenwerking met de betrokken organisaties/praktijken – verdiept worden aan de hand van een gedetailleerde beschrijving van deze praktijken, met aandacht voor cultuurspecifieke systeemkenmerken en meer universele, transfereerbare ervaringen en aanbevelingen.
Uit deze gevalsstudies zal in een derde fase een overzicht komen van do’s-and-don’ts bij de implementatie van kwaliteitsstandaarden. Hierbij maken we gebruik van een Delphi-methode, waarbij experten uit verschillende Europese landen tot een consensus komen inzake strategieën die implementatie kunnen bevorderen, dan wel tegengaan. Naar analogie met de Europese preventiestandaarden zullen we deze aanbevelingen verwerken in een implementatietoolkit, die stap voor stap uitlegt hoe men kwaliteitsstandaarden in de praktijk kan toepassen. Naast deze online toolkit zullen we ook training en vorming voorzien rond dit thema, een aantal webinars geven en een video tutorial opnemen om gebruikers van de toolkit op weg te helpen.
Praktische info
Volgende academische partners zijn bij dit project betrokken: Universiteit Gent (België), Universiteit van Zagreb (Kroatië), Charles Universiteit (Tsjechië) & Claude Bernard Universiteit Lion 1 (Frankrijk). Daarnaast werken we samen met vier grote internationale organisaties die diverse praktijken op het vlak van drugpreventie, behandeling en harm reduction vertegen¬woordigen: European Institute of Studies on Prevention (IREFREA), Correlation-European Harm Reduction Network (Correlation-EHRN), European Treatment Centers for Drug Addiction (Euro-TC) en de European Federation of Addiction Societies (EUFAS). Doorheen het FENIQS-EU project werken we nauw samen met diverse beroepsdisciplines en experten uit verschillende landen en proberen we ook om gebruikersorganisaties zo nauw mogelijk bij dit proces te betrekken.
Voor meer informatie over dit project en bijhorende documenten verwijzen we naar de website.
