Wat gebeurt er in onze hersenen wanneer we alcohol of andere drugs gebruiken? En hoe leg ik dat uit?
Psycho-educatiemateriaal legt het eenvoudig uit. Zowel voor cliënten en hun omgeving, als voor hulpverleners en andere intermediairs.
Ons brein is het orgaan dat de waarnemingen van onze zintuigen verwerkt en ons lichaam aanstuurt, zowel de autonome functies als het gedrag. Drugs kunnen een invloed hebben op al deze functies. Onze hersenen spelen ook een belangrijke rol in het verslavingsproces en bepalen mee hoe kwetsbaar iemand is voor middelenproblemen. Gezien de impact van drugs op de hersenen, vragen cliënten of hun omgeving zich ook af of dit nog omkeerbaar is. Om een verstaanbaar antwoord te bieden op al deze vragen, ontwikkelde VAD dit psycho-educatiemateriaal voor cliënten en hun omgeving. Hulpverleners die zich er verder in willen verdiepen, kunnen dat bovendien doen met een gratis online opleiding.
Deze infofiches en PowerPoint-slides werden ontwikkeld in 2021. Om dit materiaal optimaal te kunnen afstemmen aan de praktijk, was het van bij het begin de bedoeling om het uit te testen en bij te werken. Via een enquête deelden 32 respondenten uit de hulpverlening hun ervaringen met het materiaal. Op basis van hun antwoorden kreeg het geheel in 2023 een update.
Drugs in de hersenen?
Dat drugs een effect hebben op onze hersenen ligt voor de hand. Maar hoe dat precies in zijn werk gaat, lijkt al snel behoorlijk ingewikkeld.
- Hoe zitten de hersenen in elkaar en hoe werken ze?
Onze hersenen zijn een deel van het zenuwstelsel, en bestaan bijgevolg uit zenuwcellen. Die zenuwcellen staan in voor het doorgeven van allerlei vormen van informatie. Ze sturen ons lichaam aan, ze verwerken onze waarnemingen, ze maken het ons mogelijk om te redeneren en onthouden, en ze staan in voor het beleven van onze emoties en het sturen van ons gedrag.
- Waarom hebben drugs bepaalde effecten?
Om deze vraag te beantwoorden, moeten we kijken naar de neurotransmitters. Dit zijn de chemische stoffen die helpen om de informatie van de ene zenuwcel door te geven aan de andere. Drugs zijn stoffen die inspelen op dit proces, en zo het doorgeven van informatie verstoren of vervormen. Zo kunnen ze dus onze waarnemingen, ons denken, onze emoties en ons gedrag beïnvloeden. - Welke rol hebben de hersenen in het ontstaan van verslaving?
In onze hersenen vinden heel wat processen plaats die ons gedrag beïnvloeden. Zo is er ons beloningssysteem dat bepaalde belangrijke gedragingen (eten, drinken, seks, …) beloont met een prettig gevoel. Daarnaast zijn er bepaalde automatismen die ervoor zorgen dat we niet over iedere kleine stap die we zetten uitgebreid moeten redeneren. Regelmatig druggebruik beïnvloedt zowel dat beloningssysteem als de automatismen, waardoor die processen het druggebruik in stand kunnen beginnen houden.
Aan de slag met het materiaal
Bovenstaande antwoorden geven een heel beknopte eerste indicatie, maar in het psycho-educatiepakket ‘Drugs in de hersenen’ wordt er dieper op deze vragen ingegaan. Er wordt ook een antwoord gegeven op andere vragen, zoals: Waarom is een verslaving zo moeilijk te doorbreken? Kunnen je hersenen je meer kwetsbaar voor verslaving maken? Wat is het effect van middelengebruik op de hersenen? Zijn deze veranderingen blijvend? Door de antwoorden te formuleren in zo eenvoudig mogelijke taal, en te ondersteunen met veel illustraties, blijft het geheel verstaanbaar.
Dit psycho-educatiemateriaal is bedoeld voor hulpverleners die cliënten begeleiden met (onder meer) problemen met alcohol, illegale drugs, psychoactieve medicatie, gamen of gokken, of hun naastbetrokkenen. Het bestaat uit een 40-tal printbare fiches. Het is daarbij niet de bedoeling om alle fiches van A tot Z te doorlopen. Je kan, op maat van de cliënt, selecteren welke informatie op dit punt in de begeleiding relevant is, en enkel die fiche of fiches gebruiken.
Het materiaal is ook beschikbaar in de vorm van een PowerPointpresentatie. Deze bevat dezelfde afbeeldingen als de fiches, maar met minder tekst. Dit maakt het mogelijk om het materiaal in groep te gebruiken. De presentatie is ook bruikbaar als de tekst op de fiches te moeilijk is voor de cliënt of naaste.
Zowel de fiches als de PowerPoint zijn bedoeld als houvast tijdens een begeleiding. Toelichting van de hulpverlener blijft daarbij noodzakelijk.
Psycho-educatie als onderdeel van een begeleiding
Psycho-educatie is een belangrijk onderdeel in de begeleiding van cliënten en hun omgeving. Het vergoot het inzicht in het proces van problematisch middelengebruik. Het maakt hen sterker en stelt hen beter in staat om keuzes te maken. Daarom is het belangrijk om psycho-educatie te integreren in de ruimere begeleiding en de persoon uit te nodigen de informatie toe te passen op zijn situatie.
Binnen psycho-educatie kan een waaier aan informatiebronnen als folders en websites ingezet worden. Het nieuwe materiaal over de hersenen is de recentste toevoeging aan het VAD-materiaal specifiek voor psycho-educatie. Hierin vertrekken we specifiek van vragen die mensen zich in het kader van een begeleiding rond middelengebruik stellen. Ondertussen beslaat het psycho-educatieaanbod van VAD vier verschillende thema’s:
- Het materiaal over ‘Drugs in de hersenen’ kan hier gedownload worden.
- De map ‘De invloed van Mens, Middel en Milieu (MMM) op druggebruik en drugproblemen – een psycho-educatiepakket voor cliënten en hun naastbetrokkenen’ helpt om het ontstaan van verslaving als een complex samenspel van verschillende factoren te zien. Die factoren hebben zowel te maken met de mens die gebruikt, als het middel dat gebruikt wordt en de omgeving waarin deze persoon vertoeft.
- Er is ook de psycho-educatieve brochure en PowerPointpresentatie ’Waarom is een verslaving moeilijk te doorbreken? – Twee systemen in één hoofd’ voor cliënten en naastbetrokkenen. In deze brochure krijgen cliënten zicht op hoe gewoontegedrag en verslaving tot stand komen. Het helpt hen om te begrijpen waarom gedragsverandering niet zo eenvoudig is.
- Ten slotte is er ook de flap-over ‘Ontwennen van heroïne, opium en opioïde pijnstillers: alles over behandeling met methadon of buprenorfine’. Deze geeft je de nodige ondersteuning om cliënten of naasten uitleg te geven over alle aspecten van een subsitutiebehandeling.
Gratis online cursus
Als begeleider van psycho-educatie is het natuurlijk belangrijk om over voldoende voorkennis te beschikken. Enerzijds algemeen over middelenproblemen, het beloop en hulpverleningsproces, en anderzijds specifiek ook specifiek over ‘drugs in de hersenen’. Hoe meer kennis van zaken je hebt, hoe meer ontspannen je het materiaal kan gebruiken en met de inhoud kan omgaan. Het betekent tegelijkertijd niet dat je als begeleider op alle vragen een antwoord moet weten.
Op vormingen.vad.be kan je je kennis over hoe middelengebruik en de werking van onze hersenen bijschaven. Je vindt er onder andere een online cursus over Drugs en de hersenen, en over de invloed van Mens, Middel en Milieu op druggebruik en drugproblemen.
