Belangenconflicten in onderzoek, praktijk en beleid

Marie-Claire Lambrechts, stafmedewerker bij VAD en wetenschappelijk medewerker aan de KU Leuven (Omgeving en Gezondheid) haalde talrijke voorbeelden aan om de impact van de industrie op wetenschappelijk onderzoek en preventie- en hulpverleningsinitiatieven te illustreren.

Ze verwees naar het rapport van het European Centre for Monitoring Alcohol Marketing (EUCAM). Daarin wordt aan de hand van zeven kernboodschappen die de alcoholindustrie zelf naar voor schuift, uitgelegd hoe dit beïnvloedingsproces precies werkt:

• Consumptie van alcohol is normaal, gebruikelijk, gezond en zeer verantwoordelijk.
• De schade veroorzaakt door alcohol wordt veroorzaakt door een kleine groep die niet goed tegen alcohol kan.
• Normale volwassen niet-drinkers bestaan in feite niet.
• Negeer het feit dat alcohol een schadelijke en verslavende chemische stof is voor het lichaam.
• Alcoholproblemen kunnen alleen worden opgelost als alle partijen samenwerken.
• Alcoholmarketing is niet schadelijk. Het is eenvoudigweg bedoeld om de consument te helpen bij het selecteren van een bepaald product of merk.
• Voorlichting over verantwoord gebruik is de beste methode om de samenleving te beschermen tegen alcoholproblemen.

Kortom, de alcoholindustrie presenteert alcohol als een gezond product dat deel uitmaakt van een moderne gezonde levensstijl. Bij de nadelen van alcohol wordt amper stilgestaan. Problemen met alcoholgebruik zijn volgens de industrie vooral het resultaat van een gebrek aan individuele verantwoordelijkheid.

Daarnaast begeeft de industrie zich via maatschappelijk verantwoord ondernemen op het terrein van de preventiepraktijk en van onderzoek. Dat gebeurt op vier manieren. Sponsoring van wetenschappelijk onderzoek is er een van. Daarnaast wordt de publieke opinie beïnvloed door onafhankelijk peer reviewed onderzoek in diskrediet te brengen of tegen te spreken. Dat gebeurt eveneens door eigen wetenschappelijke informatie te verspreiden. Tot slot sponsort de industrie publieke beleidsinitiatieven.

Met dat alles in het achterhoofd kunnen we ons de vraag stellen of een samenwerking ooit kan werken.

Mariann Skar wordt als secretaris-generaal van Eurocare dagelijks geconfronteerd met de invloed van de alcoholindustrie op beleidswerk. Ze lichtte vooral de werking van Eurocare toe. Deze Europese alcoholbeleidsalliantie werd in 1990 opgericht met 9 organisaties en groeide gestaag uit tot een organisatie met 55 leden. Toch blijven de werkingsmiddelen beperkt waardoor het lastig opboksen is tegen de machtige spelers vanuit de industrie zoals de Brewers of Europe, Diageo of ABInbev die veel geld en invloed hebben.

Eurocare heeft als doel Europese beleidsmakers bewust te maken van de schade die wordt veroorzaakt door alcoholgebruik (sociale, gezondheids- en economische lasten) en ervoor te zorgen dat hiermee rekening wordt gehouden in alle relevante EU-beleidsdiscussies. Daarvoor promoot Eurocare de ontwikkeling en de uitvoering van een op wetenschappelijke feiten gebaseerd beleid gericht op het effectief voorkomen en verminderen van deze schade. Het motto van Eurocare is “less is better”.

Om dit te verwezenlijken tracht Eurocare een impact te hebben op de debatten van de Europese Commissie en het Europees Parlement. Vroeg interveniëren is daarbij de boodschap. Voor haar onderbouw baseert Eurocare zich op de alcoholstrategieën van de WHO. De komende jaren is het op Europees vlak belangrijk om in te zetten op gezonde levensstijl (ervoor zorgen dat schade door alcohol wordt meegenomen), het Europees kankerplan (aandacht vragen voor preventie en bewustmaking van het verband tussen alcohol en kanker) en consumenteninformatie (zorgen voor een voortdurende evaluatie van de zelfreguleringsverplichtingen van de industrie op het gebied van alcoholetikettering).

Eurocare focust op de Europese dimensie van het alcoholbeleid. Concreet betekent dat commerciële communicatie, prijsbeleid, consumenteninformatie, rijden onder invloed en monitoring en onderzoek. Wat betreft prijs is het belangrijk dat er een harmonisering komt van de prijzen tussen de EU-landen om grensoverschrijdende aankopen van alcohol zoveel mogelijk te beperken. Ook op het vlak van commerciële communicatie is er nog werk aan de winkel:

• regulering van de inhoud en het volume van marketing
• regulering van sponsoractiviteiten die alcoholische dranken promoten
• promoties beperken of verbieden in verband met activiteiten die jongeren blootstellen
• beperking van productplaatsing
• regulering van nieuwe vormen van alcoholmarketingtechnieken, bijvoorbeeld sociale media platforms / beïnvloeders / bloggers
• meer informatie over de impact van dranken met een laag alcoholgehalte

Etikettering van alcoholische dranken blijft een aandachtspunt evenals rijden onder invloed van alcohol. Tot slot vraagt Eurocare meer alcoholonderzoek en een betere gegevensverzameling en monitoring.

Via de methodiek van het wereldcafé werden in 4 groepen van telkens 4 à 5 deelnemers meningen, inzichten en suggesties uitgewisseld over het thema belangenconflicten in onderzoek, praktijk en beleid. Er kwamen drie vragen aan bod.

• Wat zijn de nadelen van samenwerking met stakeholders met economische belangen?
• Wat zijn de voordelen van samenwerking met stakeholders met economische belangen?
• De voor- en nadelen afwegend, wat zijn voorwaarden om samen te werken met industrie?