Eerste guideline voor arbeidsgeneesheren focust op screenen problematisch alcoholgebruik
De introductie van een richtlijn over de screening van alcoholgebruik door arbeidsgeneesheren is een belangrijke aanbeveling van het UP-TO-DATE 1-onderzoek. Hierin peilden onderzoekers van KU Leuven, Universiteit Antwerpen, ULg en VAD naar factoren die het gedrag van arbeidsgeneesheren bepalen in hun contact met werknemers met problematisch middelengebruik. Screening biedt de arbeidsgeneesheer de mogelijkheid om werknemers te informeren over hun alcoholgebruik, om preventieve maatregelen te nemen en om riskant en schadelijk gebruik op te sporen. De guideline is de allereerste guideline voor arbeidsgeneesheren in België.
De bijzondere rol van arbeidsgeneesheren
Preventieadviseurs-Arbeidsgeneesheren (noot: Gezien de vervrouwelijking van artsenberoepen zal deze benaming wijzigen in preventieadviseur-arbeidsarts of –bedrijfsarts. Vooralsnog is ‘preventieadviseur-arbeidsgeneesheer’, kortweg arbeidsgeneesheer, evenwel de officiële benaming) kunnen belangrijke actoren zijn in de preventie en aanpak van problematisch middelengebruik van werknemers. Ze hebben regelmatig contact met een belangrijk deel van de werkende bevolking, meestal in een preventieve medische setting. Daardoor hebben arbeidsgeneesheren een unieke positie om vroegtijdig in te grijpen wanneer er functionerings-problemen zijn ten gevolge van problematisch alcohol- of druggebruik.
Screening van alcoholgebruik
Het screenen voor alcoholgebruik bij werknemers kan tijdens verschillende arbeidsgeneeskundige onderzoeken (bv. tijdens aanwervingsonderzoek, geschiktheidsonderzoek) of bij een bevraging naar de leefstijl van de werknemer (Fig.1).
Nieuwe richtlijn als wetenschappelijke ondersteuning
De richtlijn ondersteunt arbeidsgeneesheren zowel bij de screening als bij het aanbieden van kortdurende interventies (bv. verwijzing naar huisarts). Consensus en standaardisering via een richtlijn met een beslissingsboom was daarvoor nodig. Het uitgangspunt is een kwaliteitsverhoging van de aanpak door de arbeidsgeneesheer waardoor artsen de alcoholproblematiek van werknemers efficiënt(er) benaderen. Daarnaast kadert deze richtlijn best in een concreet alcohol- en drugbeleid.
Ontwikkeling guideline: voor en door arbeidsgeneesheren
De mate van participatie is erg belangrijk bij de ontwikkeling van een consensusguideline. Hiervoor organiseerden we in de periode juni 2016 tot maart 2017 diverse ‘World Cafés’ (ook ‘Uptodate2-cafés’ genoemd). Dit ‘World Café’ is een gestructureerd conversatieproces, bedoeld om een open en levendige discussie te voeren. Het is een evidence based aanpak waarbij belanghebbenden actief participeren. Op korte termijn leidt het tot een snellere en betere implementatie van een verandering, en creëert het een gevoel van betrokkenheid en eigenaarschap. Tijdens deze meetings waren alle Externe Diensten Preventie en Bescherming op het Werk in België vertegenwoordigd. Ook meerdere bedrijfsartsen van interne preventiediensten waren aanwezig. Een degelijk draagvlak dus.
Geen cafépraat
Tijdens de Uptodate2-cafés lichtten we het belang van richtlijnen toe. We bestudeerden de richtlijn van de huisartsen, en de toepassing ervan door arbeidsgeneesheren. Diverse screeningsinstrumenten voor alcohol- en ander druggebruik werden toegelicht. Verder peilden we naar de ervaringen van de deelnemers inzake screening en kortdurende interventies, lijsten we mogelijke knelpunten en voorwaarden op om dit initiatief uit te voeren. Op die manier werd de guideline steeds concreter en uitvoeriger samengesteld.
Keuze voor een gerichte alcoholscreening
De guideline screent gericht naar problematisch alcoholgebruik. Een systematische screening naar problematisch alcoholgebruik door de arbeidsgeneesheren is niet haalbaar omwille van tijdsgebrek, bijkomende werkbelasting en onduidelijkheid over de financiering ervan.
De guideline is enkel op alcoholgebruik van toepassing, voornamelijk omwille van de hogere prevalentie van problematisch alcoholgebruik bij de werkende bevolking versus problematisch illegaaldruggebruik. Het is wel de ambitie om de guideline uit te breiden naar psychofarmacagebruik en illegale drugs.
Screening met AUDIT-C
De arbeidsgeneesheer neemt de AUDIT-C af (Alcohol Use Disorders Identification Test-Consumption). AUDIT-C is de verkorte versie van de AUDIT (de eerste 3 van de 10 vragen), waarbij de nadruk ligt op de frequentie en kwantiteit van alcoholgebruik. De AUDIT-C-score is geassocieerd met risicovol alcoholgebruik in de werkplaats. AUDIT-C werd ontwikkeld voor gebruik in omstandigheden waar er niet genoeg tijd is om de volledige AUDIT af te nemen. De verkorte versie blijkt even effectief als de afname van de volledige vragenlijst.
Beslissingsboom met specifieke arbeid-accenten
Vertrekpunt is de score (resultaat) van AUDIT-C, zoals in onderstaand voorbeeld van een aanwervingsonderzoek (Fig.2).
Ook aandacht voor het functioneren op het werk
De arbeidsgeneesheer plaats de scores steeds in de context van het functioneren. Een mogelijke beslissing van de arbeidsgeneesheer hangt daardoor niet enkel van de score van de AUDIT-C af. Het bevragen van het functioneren en mogelijke functioneringsproblemen is tevens noodzakelijk. Gezien de mogelijke impact voor de omgeving zijn voor veiligheidsfuncties bio-markers bijkomend aangewezen. Ook adviseert de richtlijn om werknemers met een veiligheidsfunctie vanaf een bepaalde score (≥16 score op volledige AUDIT) tijdelijk ongeschikt te verklaren voor hun functie en/of een zeer strikte opvolging af te spreken in overleg met de huisarts.
Koppeling aan de nieuwe preventieve richtlijn voor alcoholgebruik
Aangezien de ‘oude’ richtlijn (14/21 standaardglazen per week, respectievelijk voor vrouwen/mannen) nog breed verspreid is, refereert de screeningsguideline uitdrukkelijk naar de nieuwe preventieve richtlijn van VAD (2016). Sinds mei 2018 beveelt ook de Hoge Gezondheidsraad deze richtlijn aan, die 10 standaardglazen per week voor mannen en vrouwen als laag risicovol beschouwt.
Implementatie en valorisatie
De screeningsrichtlijn werd intussen op diverse fora bekendgemaakt. In de loop van 2018 staat verdere implementatie op de agenda. Daarnaast startte het proces tot valorisatie van de richtlijn bij CEBAM.
Bovenstaande tekst is gebaseerd op het eindrapport van UPTODATE2: Lambrechts, M., Vanmeerbeek, M., Ketterer, F., Remmen, R. en Godderis L. (2017). Vervolgproject. Use of psychoactive substances in adults: Prevention and Treatment by general practitioners and Occupational physicians – DATa retrieval. Guideline screening alcoholgebruik en bijhorende kortdurende interventie door arbeidsgeneesheren. 36 pp. Brussel: Belspo. Het project werd ondersteund door BELSPO en de Federale Overheidsdiensten Volksgezondheid en Werkgelegenheid.
