Evaluatie van de alcoholwetgeving
In 2015 startte Hogeschool Gent samen met de Universiteit van Gent en van Luik een onderzoek op om de alcoholwetgeving te evalueren. In 2009 werd deze laatste namelijk verscherpt. Die verbiedt nu toegang tot sterkedrank voor alle minderjarigen (tot 18 jaar) en de toegang tot alle alcohol voor wie nog geen 16 is. Het gaat om een verbod voor jongeren om in het bezit te zijn van alcohol, en een verbod voor verkopers, bars en restaurants om jongeren alcohol aan te bieden. De studie is afgelopen eind 2017. Belspo, het federaal wetenschapsbeleid financierde dit onderzoek. Het rapport concludeerde 24 beleidsaanbevelingen. We lichten er enkele toe.
Maak van de optrekking van de minimumleeftijd geen prioriteit
Al enkele jaren overheerst het optrekken van de minimumleeftijd het debat rond alcohol in onze maatschappij. In het voorliggend onderzoek werden alle beschikbare data naast elkaar gelegd en op basis van deze cijfers, kunnen de onderzoekers concluderen dat er geen uniek effect is van de wettelijke minimumleeftijd voor het alcoholgebruik sinds 2009. De onderzoekers vinden wel degelijk een daling in het alcoholgebruik in België, maar deze is ook aanwezig in vergelijkbare landen waar geen wijziging plaatsvond in de wetgeving. Deze resultaten werden vergeleken met andere internationale onderzoeken, waaruit bleek dat ook internationaal de onderzoeken zich op dit vlak tegenspreken. Verder bleek uit de interviews met de verschillende betrokkenen in dit onderzoek dat er geen consensus was om de leeftijd te verhogen.
Prijsverhogingen
Eén van de opvallende resultaten uit de analyses van de beschikbare data over het alcoholgebruik in Europa zijn de resultaten van de variabele ‘betaalbaarheid’. Deze index in het onderzoek vergelijkt de veranderingen in de prijs in vergelijking met de wijzigingen in het inkomen. De idee hierachter is dat zelfs wanneer de alcoholprijzen stijgen, de consumptie ook kan stijgen indien het beschikbare inkomen van de huishoudens sneller stijgt. Uit de resultaten blijkt dat wanneer alcohol relatief ‘goedkoper’ wordt, jongeren ook meer gaan drinken. Verhoogde betaalbaarheid is dus gelinkt aan hogere consumptie. Ook uit internationaal onderzoek blijkt dat prijsstijgingen een duidelijk effect hebben op de alcoholconsumptie.
Leg de focus niet alleen bij de jongeren
Meer dan 1000 jongeren werden in dit onderzoek bevraagd over hun alcoholgebruik, maar ook over hun kennis van de wetgeving. De onderzoekers komen tot de conclusie dat de jongeren de alcoholwetgeving vrij goed kennen. Maar de (passieve) kennis van deze wetgeving vertaalt zich niet steeds in een aangepast gedrag: heel wat jongeren drinken alcohol terwijl het wettelijk niet toegestaan is. Uit de vragenlijsten blijkt dat het meer de interne waarden zijn die doorslaggevend zijn in hun drinken. Uit deze studie kunnen we dus concluderen dat het verbod op alcohol niet voldoende is om te integreren in hun interne informele waarden en normen. Ook volgens de geïnterviewde professionelen (van café-uitbaters, over dokters tot aan preventiewerkers) is een wettelijk kader niet voldoende om de maatschappelijke norm in België te veranderen. Volgens de gezondheidsprofessionelen is het geen jongerenprobleem, maar een maatschappelijk probleem.
De invloed van ouders
In de vragenlijsten van de jongeren werd ook de invloed van de ouderlijke normen en regels bevraagd. Hieruit blijkt dat de ouderlijke supervisie en controle een invloed heeft op het alcoholgebruik van hun kinderen. Meer supervisie en controle leidt tot gematigder drinken bij de jongeren. Maar deze controle neemt af met de jaren en is minder streng bij jongens t.o.v. meisjes. Verder blijkt dat de familie een belangrijke omgeving is om voor de eerste keer alcohol te proeven en te krijgen. In de interviews met de stakeholders wordt het probleem besproken dat ouders vaak de wet niet kennen en zich incompetent voelen om te handelen.
Er moet meer aandacht komen voor ouderlijk toezicht en controle, en vooral voor de regels over alcohol thuis en het toezicht op jongeren nadat ze 16 werden. Als jongeren eerst thuis beginnen te experimenteren met alcohol, moet dat samengaan met gesprekken over de effecten van alcohol en over de rol en het positieve imago van alcohol in onze samenleving. Het uiteindelijke doel is: jongeren kritisch leren denken over alcohol, niet alleen over de effecten ervan, maar ook over de context en de stereotypen (‘om echt plezier te maken, moet je drinken’ enz.) en misvattingen corrigeren zoals het idee dat hun ouders hun alcoholgebruik goedkeuren of dat ouders niet echt invloed hebben op het gedrag van jongeren.
Verantwoord schenken
Uit de interviews met de verkopers in dit onderzoek blijkt verder dat de meeste verkopers de wet willen naleven, maar dat ze niet steeds weten hoe ze dit moeten doen. Dit kan te maken hebben met de leeftijd van de verkopers zelf, maar het wordt ook bemoeilijkt door de creativiteit van de jonge kopers. Om de naleving van de wet te verhogen kunnen lokale overheden gemotiveerd worden om een multicomponentenstrategie uit te werken in hun gemeente. Zo’n strategie combineert training in verantwoord alcohol schenken met handhaving, mediacampagnes en andere preventie-initiatieven (zoals leeftijdsarmbandjes). Die combinatie versterkt het effect van de interventies. Daarvoor kunnen lokale overheden samenwerken met de lokale preventiedienst die lokaal een geïntegreerde preventieaanpak kan uitwerken op maat en samen met alle betrokkenen.
Alcohollabels
In deze studie werden verschillende groepen bevraagd over hun kennis van de wetgeving. Hieruit blijkt dat het niet steeds duidelijk is welke alcoholische dranken wanneer mogen verkocht worden. Sommigen zijn van mening dat het beter is geen onderscheid te maken tussen gefermenteerde en gedistilleerde, anderen zouden het onderscheid maken op basis van alcoholische graden, anderen zien opportuniteiten in het huidige onderscheid. Volgens de geïnterviewden zou het door de overheid duidelijker kunnen gemaakt worden.
De onderzoekers raden aan om voor alcoholische drank alcoholetiketten in te voeren die de minimumleeftijd vermelden waarop je de drank mag kopen, naast gezondheidswaarschuwingen en consumenteninformatie. De vermelding van de minimumleeftijd kan de verkoper helpen om de wet na te leven. En de consument krijgt alle nodige informatie om een weloverwogen keuze te maken.
Referentieleeftijd
Eén van de vereisten om de wettelijke leeftijd na te gaan is het vragen naar een leeftijdsbewijs. Uit de interviews blijkt dat wanneer dit een gewoonte zou worden in België, dit het naleven van de wet door de verkopers zou vergemakkelijken. In België is er momenteel geen wettelijke verplichting om de leeftijd te vragen. De onderzoekers adviseren om de vraag naar de leeftijd wettelijk verplicht te maken vóór een consument alcohol kan kopen en stellen 25 jaar voor als referentieleeftijd. Deze nieuwe wetgeving zal nieuwe communicatie nodig maken, nieuwe controleacties en een handleiding over hoe je de leeftijd van jonge consumenten kunt vragen.