Gebruik van tabak, alcohol of drugs tijdens de zwangerschap
Onderzoekers van de KU Leuven analyseerden de gegevens van het BELpREG-onderzoek, een cohortonderzoek bij 1.441 zwangere vrouwen in ons land. De analyse biedt een up-to-date inzicht in hoeveel en hoe vaak vrouwen voor en tijdens de zwangerschap alcohol, tabak en drugs gebruikten tussen 2022 en 2024.
De Wereldgezondheidsorganisatie adviseert om geen tabak, alcohol of drugs te gebruiken tijdens de zwangerschap, aangezien dit zowel voor de moeder als voor het kind ernstige gezondheidsproblemen kan veroorzaken.
De resultaten van deze nieuwe studie tonen aan dat in het jaar voorafgaand aan de zwangerschap 82,2% van de vrouwen alcohol had gedronken, 10,0% had gerookt en 4,2% drugs had gebruikt. Deze percentages daalden aanzienlijk tijdens de zwangerschap. In het eerste trimester ging het voor alcoholgebruik nog om 12,9%, voor tabaksgebruik om 4,1% en voor druggebruik om 0,6%. In het tweede en derde trimester van de zwangerschap daalden de percentages verder.
(lees verder onder de figuur)
Zwangere vrouwen stoppen te laat met alcohol, drugs en tabak
De studie onderzocht ook wanneer vrouwen stopten met het gebruik van middelen. Zo stelden de onderzoekers vast dat veel vrouwen hun middelengebruik, voornamelijk alcohol, in de periode vóór ze wisten dat ze zwanger waren niet beschouwden als een blootstelling tijdens de zwangerschap (nochtans zijn ze op het moment van een positieve zwangerschapstest al enkele weken zwanger).
In totaal gaf 32,3% van de deelnemers die aangaven “geen alcohol te hebben gebruikt tijdens de zwangerschap” aan dat ze stopten met alcoholgebruik nadat ze zich bewust waren van hun zwangerschap. Dit zorgde ervoor dat het gecorrigeerd percentage van alcoholgebruik in het eerste trimester in totaal 41,0% bedraagt, en dus bijna 1 op de 2 vrouwen. Het eerste trimester is nochtans een zeer kwetsbare periode waarin de orgaanaanleg bij het embryo plaatsvindt. In deze studie ontdekten de meeste vrouwen dat ze zwanger waren na ongeveer vier weken. Voor tabak en drugs kwamen de gecorrigeerde percentages uit op respectievelijk 6,6% en 1,2%.
Hoe hoger opgeleid, hoe meer kans op alcoholgebruik
De studie vond verschillende factoren die verband houden met het gebruik van alcohol en tabak tijdens het eerste trimester. Zo bleken zwangere vrouwen met een hoger opleidingsniveau vaker alcohol te gebruiken. Andere factoren die het risico op alcoholgebruik vergroten waren tabaksgebruik in het eerste trimester, een ongeplande zwangerschap en een huisgenoot die dagelijks alcohol drinkt. Een lager opleidingsniveau was geassocieerd met een grotere kans op het gebruik van tabak tijdens het eerste trimester. Andere factoren die het risico op het gebruik van tabak vergroten waren een huisgenoot die tabak gebruikt, alcohol- en/of druggebruik in het eerste trimester en een ongeplande zwangerschap.
Preconceptiezorg mag meer aandacht krijgen in België
Alle vrouwen die aangaven in het eerste trimester alcohol of tabak te hebben gebruikt, gaven aan dit ook in het jaar voorafgaand aan de zwangerschap te hebben gedaan. De meeste blootstellingen aan middelen vonden plaats tijdens de vroege zwangerschap, en in het bijzonder voordat vrouwen zich bewust waren zwanger te zijn. Ongeplande zwangerschappen brachten ook een hoger risico op het gebruik van alcohol en tabak tijdens de zwangerschap mee zich mee.
Al deze bevindingen benadrukken het belang en de noodzaak van preconceptiezorg (en adequate anticonceptie voor mensen zonder kinderwens). Preconceptiezorg is gericht op het bevorderen van een gezonde levensstijl vóór de conceptie, bij zowel mannen als vrouwen, en zou in België meer aandacht mogen krijgen. Op die manier kunnen de risico’s van prenatale blootstelling aan schadelijke stoffen zoals alcohol, tabak en drugs zo veel mogelijk worden beperkt. De sociale context waarin de vrouw zich bevindt, is volgens deze studie ook van belang. Ook de man of huisgenoot moet het gezondheidsadvies dus ontvangen én opvolgen.
Werk mee aan het onderzoek
Voor deze analyse gebruikten de onderzoekers van KU Leuven gegevens van het BELpREG-register. BELpREG verzamelt aan de hand van online vragenlijsten real-world data over o.a. het gebruik van geneesmiddelen, gezondheidsproducten en middelengebruik voor, tijdens en na de zwangerschap. Deelnemers worden ook gevraagd naar hun sociodemografische kenmerken en naar psychische en sociale factoren die een invloed kunnen hebben op middelengebruik.
Het BELpREG-onderzoek loopt nog steeds!
- Ben je ouder dan 18 jaar en zwanger? Meld je aan voor deelname via www.belpreg.be. Zo help je toekomstige zwangeren. Ook zwangere vrouwen die geen geneesmiddelen gebruiken, kunnen deelnemen. Je kan je deelname op gelijk welk moment in de zwangerschap starten. Bij voorkeur start je wel zo vroeg mogelijk in de zwangerschap.
- Ben je zorgverlener? Vertel jouw zwangere patiënten en/of kennissen over BELpREG, en motiveer hen tot deelname! Je kan hiervoor (gratis) digitale en/of geprinte BELpREG-flyers en posters aanvragen via info@belpreg.be. Of deel een BELpREG-post op je social media!
Heb je vragen? Meer info vind je op de website of de sociale media van BELpREG (www.instagram.com/belpreg en www.facebook.com/belpreg). Je kan ook altijd contact opnemen via info@belpreg.be.
Referenties
Gisle, L., Demararest, S., & Drieskens, S. (2018). Gezondheidsenquête 2018: Gebruik van
alcohol (D/2019/14.440/56). http://www.gezondheidsenquete.be/
Lenie, S., Sillis, L., Allegaert, K., Bogaerts, A., Smits, A., Van Calsteren, K., Verbakel, J. Y.,
Foulon, V., & Ceulemans, M. (2025). Alcohol, Tobacco and Illicit Drug Use During Pregnancy in the Longitudinal BELpREG Cohort in Belgium Between 2022 and 2024. J Clin Med, 14(2), 613. https://doi.org/10.3390/jcm14020613
Sillis, L., Foulon, V., Allegaert, K., Bogaerts, A., De Vos, M., Hompes, T., Smits, A., Van Calsteren,
K., Verbakel, J. Y., & Ceulemans, M. (2023). Development and design of the BELpREG registration system for the collection of real-world data on medication use in pregnancy and mother-infant outcomes. Frontiers in Drug Safety and Regulation, 3. https://doi.org/10.3389/fdsfr.2023.1166963
World Health Organization. (2014). Guidelines for the identification and management of
substance use disorders in pregnancy. https://www.who.int/publications/i/item/9789241548731