Webinar VAD-studiedag: van stigma tot herstel

De studiedag ging van start met een sofagesprek gemodereerd door Jan Hautekiet. Het sofagesprek bestond uit drie panelleden (Wout Renders, Cis Dewaele & Tom Evenepoel) allen met een andere achtergrond. De deelnemers hadden via de Q&A de mogelijkheid om deel te nemen aan het gesprek.

Enkele belangrijke aspecten uit dit gesprek:

• Druggebruik is al veel meer bespreekbaar geworden maar er blijft een dubbele moraal bij alcohol en druggebruik. Alcoholgebruik is ingeburgerd en wordt vaak geassocieerd met plezier maar als je een probleem hebt, is het taboe. Daarnaast zijn sommige drugs illegaal en dit verhoogt het stigma terwijl maatschappelijk gevolgen van legale drugs zoals alcohol, soms groter zijn.

• De media is een weerspiegeling van de maatschappij. Iedereen moet nadenken over hoe we omgaan met stigma, ook als alcohol- en drughulpverlener. We mogen hervallen niet zien als falen of een gebrek aan veerkracht. Wanneer we als hulpverlener de kracht van mensen niet erkennen, gaan mensen die drugs gebruiken niet in zichzelf geloven.

• Correct taalgebruik is heel belangrijk, we moeten ons daar bewust van zijn. Het is eigen aan stigma dat je het beeld over iemand verengt tot één bepaalde negatieve eigenschap zoals druggebruikers, junkies, gokkers, alcoholisten, …

Wil je meer weten over taal en stigma? Lees dan de  inspiratietekst Taal en Stigma. Over ‘druggebruikers, drinkers, gokkers’ versus ‘mensen die gokken, alcohol of andere drugs gebruiken’.

Michelle van Impe werkt samen met ervaringsdeskundigen aan een participatief actieonderzoek over de betekenis van stigma in het maatschappelijk en dagelijks leven. Michelle en haar team brachten op een originele manier hun kijk op stigma en verslaving.

In de verschillende gesprekken die aan bod kwamen doorheen deze sessie konden we de wetenschappelijke onderbouwing van prof. Wouter Vanderplasschen en Clara De Rysscher herkennen of toepassen.

“Wanneer ga je hulp zoeken? Het is moeilijk om te vertellen tegen anderen dat je een probleem hebt met drugs of alcohol. Pas als iedereen me liet vallen, ben ik hulp gaan zoeken, alles moet kapot zijn. Stigma heeft er voor gezorgd dat het te lang duurde voor ik hulp ging zoeken. Ik merkte dat ik het ook heel moeilijk vond te vertellen tegen mijn ouders of vrienden.” Uit de uiteenzetting van Clara bleek al dat meer dan de helft van de mensen die drugs gebruiken het meeste stigma ervaren van hun naasten (familie, partners of vrienden). Naasten van mensen die drugs gebruiken zien de gebruiker zijn gedrag veranderen. De persoon zelf ziet het eerder als het zoeken naar een eigen identiteit. Het is een complex gegeven dat de omgeving niet altijd begrijpt.

“Er was een periode toen ik er nog niet zoveel van kende dat ik dacht oei, ik gebruik regelmatig drugs. Ik ben gaan praten met een psycholoog maar die is er op een heel slechte manier mee omgegaan. Die gaf aan zich daar niet mee bezig te houden en verwees mij door naar de alcohol- en drughulpverlening. En dat heeft mij heel hard afgeschrikt. Hierdoor kon ik alleen maar praten met vrienden en anderen die ook drugs gebruikten. Ik heb gelukkig wel een opvangnet waar ik er kan over praten maar mensen die deze kans niet hebben… daarbij kan ik me voorstellen dat het heel lang kan duren voor je wel die stap durft zetten.” Hierbij is psycho-educatie van de eerstelijnsgezondheidszorg essentieel, maar ook de kennis over de drug- en alcoholhulpverlening.

“Door de media is er bij mensen die drugs gebruiken ook stigma ten aanzien van de hulpverlening. Er worden heel vaak een niche van mensen getoond, mensen die het heel slecht hebben. Hierdoor wordt iedereen die drugs gebruikt gemarginaliseerd. Er wordt ingespeeld op sensatie. Daarom denken ook veel mensen die drugs gebruiken dat de alcohol- of drughulpverlening niets voor hen is.” De media en maatschappij versterken heel hard het wij/zij denken. Ook tussen mensen die drugs gebruiken wordt er gestigmatiseerd. Het creëert een extra dimensie van zelfstigma, mensen zien zichzelf als fout.

Als afsluiter van deze sessie was er de mogelijkheid om in discussie te gaan met enkele leden van het PAR-team. Daaruit bleek dat het als hulpverlener belangrijk is om te luisteren naar waarom iemand gebruikt, er is altijd wel een reden. Behandel hem of haar als een uniek persoon en ga er niet meteen vanuit dat je weet waarom iemand gebruikt. Men gaf aan dat gespecialiseerde drughulpverlening heel capabel is maar men merkt dat huisartsen of niet gespecialiseerde artsen vaak amper geïnformeerd zijn over alcohol- of druggebruik. Dit kadert heel hard de nood aan sensibilisering en kennis binnen de welzijn en gezondheidszorg.

Dr. Jessica De Maeyer bracht in haar praktijkonderzoek co-creatie in beeld tussen ervaringsdeskundigen en professionals in drie sectoren namelijk geestelijke gezondheidszorg, de verslavingszorg en de jeugdhulp. Als deel van het project werden een aantal co-creatieve projecten opgestart in samenwerking met praktijkwerkers, coördinatoren, beleidsmedewerkers en ervaringsdeskundigen in verschillende organisaties. Men ging op zoek naar hoe ervaringsdeskundigen en professionals samen vormgeven aan kwaliteitsvolle zorg- en dienstverlening. Een belangrijk vertrekpunt was gelijkwaardigheid. Vaak wordt wetenschappelijke kennis veel hoger aanzien dan ervaringskennis. Ook haar deel sloot aan op het verhaal dat het PAR-team van Michelle van Impe eerder bracht.

In de praktijk wordt ervaringskennis vaak uit kwetsbaarheid benaderd. Er wordt niet naar de kennis gekeken die men heeft vergaard om met de ervaring om te gaan.

Bij het belang van ervaringskennis zijn drie logica’s belangrijk:

• Het belang om mensen te ondersteunen. Bijvoorbeeld een ervaringsdeskundige die aanwezig is in een inloophuis om contact te leggen met de mensen.
• Realiseren van toegankelijke en rechtvaardige hulp en dienstverlening. Hierbij is kruisbestuiving tussen verschillende werkingen belangrijk. Een voorbeeld binnen het project was een samenwerking tussen zelfhulpgroepen en eerstelijnshulpverlening (CAW). Door samen te werken werd een toegankelijker hulpverlening gecreëerd.
• Reflecteren over processen van in- en uitsluiting: op welke manier wordt er in een samenleving omgegaan met bepaalde sociale problemen?

Werken aan stigma is niet alleen een taak van de ervaringsdeskundige maar het is een collectieve verantwoordelijkheid waar elk van ons mee aan de slag dient te gaan. Hoe kunnen we evenwaardig met ervaringsdeskundigheid aan de slag gaan?

Een gedragen visie binnen de organisatie in relatie tot de eigen context is belangrijk. Ga op zoek naar de complementariteit van de ervaringskennis en de eigen expertise in de organisatie. De visie wordt vertaald, met aandacht voor wederzijdse afstemming, statuut & mandaat, functies, taken en rollen. Het is belangrijk om keuzes te durven maken en te expliciteren. Dr. Jessica De Maeyer gaf in haar presentatie verschillende vragen mee die deze denkoefening kunnen ondersteunen.

Streven naar succesvol ervaringswerk is collectief aan de slag gaan met ervaringskennis. Het is een samenwerkingsverband met een gedeelde verantwoordelijkheid. Met aandacht voor (cliënt)ervaringen en ervaringskennis, erkenning voor kruisbestuiving van kennis en een duidelijk gemeenschappelijk doel namelijk kwaliteitsvolle dienstverlening.