Effectevaluatie van Sportivos
Sportivos werkt voor de club én voor de leden
Sportivos is een preventietraject voor sportclubs met focus op alcohol en cannabis. Met Sportivos ontwikkelen clubs een haalbaar alcohol- en drugbeleid. Sportclubs die meedoen aan Sportivos hebben geen problemen. Preventie vindt net plaats voordat er problemen zijn. Sportivos helpt de sportclub om op een verantwoordelijke, gezonde en sportieve manier bezig te zijn met alcohol en drugs. Sportivos wordt ondersteund door het Vlaams beleid, Agentschap Zorg en Gezondheid, VAD, de Vlaamse logo’s en het regionale, intergemeentelijke en lokale preventiewerk tabak, alcohol en drugs in Vlaanderen. Sportivos wordt aangemoedigd door Sport Vlaanderen, VSF en ISB. Verschillende sportclubs in Vlaanderen zijn er al succesvol mee aan de slag.
Preventie is moeite doen om iets te voorkomen wat misschien niet eens zal gebeuren
Van oudsher wordt er minder in preventie geïnvesteerd dan in hulpverlening. Dat is op het eerste gezicht niet zo verwonderlijk. Preventie vraagt een organisatie om moeite, tijd en geld te investeren om een probleem te voorkomen waarvan ze niet helemaal zeker weet dat het zich zal manifesteren. Meer nog, de verwachte positieve effecten van de preventieve interventies zijn vooral interessant op het niveau van de samenleving. Gelukkig houden deze interventies wel rekening met de wensen en mogelijkheden van de uitvoerende organisatie. Zo scoorden preventieve acties ook al voor de organisatie in kwestie mooie resultaten in termen van meer inkomsten, betere sfeer, veiligere omgeving, beter imago enzoverder. Toch leeft soms de perceptie dat preventief werken contraproductief is voor de organisatie. Zo is een vaak gehoorde opmerking bij sportclubs om preventief te werken rond alcohol: “Onze inkomsten gaan verminderen als er minder pintjes worden verkocht in de kantine”. En toch! Dit onderzoek wil aantonen dat Sportivos een succesvol en wenselijk programma is voor de samenleving én de sportclubs in kwestie. De ambitie van Sportivos is om de deelnemende clubs niet enkel op sportief en gezondheidsvlak te doen scoren maar ook op financieel vlak.
Andere succesverhalen
Het Good Sports programma is een alcohol management programma voor sportclubs in Australië. Het succesvolle programma toonde in een hele reeks wetenschappelijke studies en publicaties aan dat Good Sports verantwoordelijk is voor positieve effecten op de gezondheid van de sporters, de veiligheid in de gemeenschap én de inkomsten van de sportclub. Het is een inspirerend voorbeeld, want er wordt na drie jaar ‘Good Sports’ significant minder onder invloed gereden, minder risicovol alcohol gedronken én de leden vinden de sportclub gezelliger en veiliger. Daarbovenop werd duidelijk aangetoond dat Good Sports clubs hun totale inkomsten na drie jaar meer dan verdubbelden, terwijl het aandeel van alcoholverkoop daarin sterk verminderde (Crundall, 2012; Rowland et al 2011; Rowland, Toumbourou en Allen, 2012; Kingsland, Wolfenden et al.; 2013).
Preventie is een wetenschap
Preventie is ondertussen een jong maar snel evoluerend wetenschappelijk domein geworden. De kennis over wat werkt én wat goed is voor zowel de samenleving als voor de organisatie in kwestie, groeit zienderogen. Zo is er meer en meer onweerlegbaar bewijs dat goeie preventie meer is dan een eenmalige of jaarlijkse sensibiliserende actie zoals een postercampagne, een lezing of een getuigenis. Er is ondertussen een heel arsenaal aan effectieve technieken om determinanten, zoals kennis, attitudes, normen, … te veranderen en daardoor ook gedrag te beïnvloeden.
Sportivos is gebaseerd op deze knowhow. Onderstaand schema (ook wel ‘model of change’ genoemd) toont die determinanten waarop we verwachten dat Sportivos effecten heeft. Sportivos focust heel sterk op attitudes en sociale normen tegenover alcohol, dronkenschap en cannabis, zowel bij leden en sympathisanten als bij het bestuur en de kantinemedewerkers. Ook attitude, vaardigheden en sociale normen tegenover verkeersveiligheid komen aan bod. Hiermee probeert Sportivos effecten te realiseren op verschillende uitkomsten: algemeen alcoholgebruik, verschillende facetten van veiligheid en gezelligheid, dronkenschap, cannabisgebruik, zorg voor elkaar, implementatie van wetgeving en ledenaantal en inkomsten.
Streven naar het best haalbare onderzoeksmodel
Hoewel Sportivos voldoet aan de laatste wetenschappelijke kennis én werd ontwikkeld volgens de regels der kunst, moet zwart op wit bewezen worden dat het doet wat het moet doen: de leden gezonder maken, de club veiliger en gezelliger maken en clubverantwoordelijken bekwamen.
Het hoogst haalbare evaluatiemodel komt uit de medische wetenschappen en is de randomized controlled trial (RCT). Daarbij verdelen we bereidwillige sportclubs willekeurig in twee groepen. Groep één doet Sportivos (interventiegroep), groep twee doet Sportivos niet (controlegroep). Als na verloop van tijd de clubs van de interventiegroep gezonder, veiliger, gezelliger worden dan de clubs in de controlegroep, is Sportivos aangetoond als een effectief programma. VAD zoekt op dit moment nog samenwerking met een sportfederatie om een dergelijk RCT op te zetten.
Meten is weten
Beide groepen vullen wel op dezelfde tijdstippen een vragenlijst in. Er is een voormeting en verschillende nametingen. Het onderzoek vraagt dus om over een verloop van tijd verschillende keren een vragenlijst in te vullen. Leden vullen een vragenlijst in over hun attitudes, normen, gedrag, etc. Hier zijn er geen foute antwoorden, enkel de eigen mening telt. Alle antwoorden worden online en anoniem verzameld. De evaluatoren hebben totaal geen interesse in het identificeren van individuen die ongezond of zelfs illegaal gedrag stellen. Er zijn geen contacten met politie. Meer nog, de evaluator is zelfs onafhankelijk van VAD (ontwikkelaar Sportivos) en is verbonden aan VUB. Hij ontvangt en analyseert de data zodat alle anonimiteit én onafhankelijkheid gegarandeerd blijft. Clubverantwoordelijken vullen daarbovenop ook nog een korte vragenlijst in over de club zelf.
Nooit stilzitten, blijven evalueren
Ondertussen wordt Sportivos ook al op een andere wijze geëvalueerd. Daarbij vullen alle ingeschreven sportclubs dezelfde vragenlijsten in. Dit doen ze bij aanvang van Sportivos en daarna nog drie keer met telkens een jaar tussen. Met deze evaluatiemethode wordt de evolutie op dezelfde determinanten en uitkomsten van elke club gemonitord. Als elke deelnemende club dezelfde evolutie doormaakt, is er een goede basis om te staven dat Sportivos werkt.
Onderzoek ten dienste van de praktijk
De resultaten van het onderzoek gaan op verschillende manieren bijdragen aan een gezondere samenleving. Eerst en vooral zal Sportivos op basis van de resultaten waar nodig worden bijgeschaafd en verbeterd. Verder zullen de resultaten ook helpen om Sportivos te verspreiden naar alle sportclubs in Vlaanderen. Als zwart op wit blijkt dat de leden én de club er beter van worden, en de ondersteuning van professionals gegarandeerd kan blijven, zijn er nog weinig redenen om het niet te doen. Ten slotte willen we met dit onderzoek ook wetenschappelijk bijdragen aan de praktijk van preventie door mee te bouwen aan de kennis over wat werkt en wat niet.
Hoe kan jij helpen?
Ben je als lid van een federatie geïnteresseerd om samen te werken voor de implementatie en evaluatie van Sportivos binnen (een deel van) de clubs van je federatie? Neem dan zeker contact op met VAD (sportivos@vad.be). Samen maken we er een praktijkgericht project van wetenschappelijke topkwaliteit van!
Zit je in het bestuur van een sportclub en ben je geïnteresseerd? Overtuig in de eerste plaats de rest van het bestuur om mee te doen. Hierbij hulp nodig? Neem contact op met VAD (sportivos@vad.be). Als een club met het traject begint, is het van belang dat zo veel mogelijk leden ook effectief de vragenlijsten invullen. Verspreid ze via al jullie kanalen naar de leden en moedig ze aan om aan dit wetenschappelijke onderzoek deel te nemen.
Ben je een sporter die meer willen weten over Sportivos? Bekijk en download hier alles gratis. Zo kan je je club aanmoedigen om deel te nemen. Vul ook zeker zelf de vragenlijsten in als deze passeren in jullie clubcommunicatie.
Contact:
Sportivos project manager (VAD): sportivos@vad.be
Thierry Devreker (UZ Brussel) thierry.devreker@uzbrussel.be
Referenties:
Crundall, I. (2012). Alcohol management in community sports clubs: impact on viability and participation. Health Promotion Journal of Australia, 23(2):97-100.
Kingsland, M., Wolfenden, L., Rowland, B., Gillham, K., Kennedy, V., Ramsden, R., Colbran, R., Weir, S., & Wiggers, J. (2013) Alcohol consumption and sport: a cross-sectional study of alcohol management practices associated with at-risk alcohol consumption at community football clubs. BMC Public Health, 16(13), 762.
Rowland, B., Allen, F., Toumbourou, J. (2012) Association of risky alcohol consumption and accreditation in the ‘Good Sports’ alcohol management programme. Journal of Epidemiology & Community Health, 66(8), 684-90.
Rowland, B., Allen, F., Toumbourou, J. (2012) Impact of alcohol harm reduction strategies in community sports clubs: pilot evaluation of the Good Sports program. Health Psychology, 31(3), 323-33.
Rowland, B., Toumbourou, J., Allen, F. (2012) Reducing alcohol-impaired driving in community sports clubs: evaluating the good sports program. Journal of Studies on Alcohol and Drugs,73(2), 316-27.
Rowland, B., Toumbourou. J., Allen, F. (2012) Drink-driving in community sports clubs: adopting the Good Sports alcohol management program. Accident Analysis & Prevention, 48, 264-70.
