Werken rond alcohol en drugs met asielzoekers en vluchtelingen
Onzekerheid over verblijfsdocumenten, traumatische ervaringen, migratieachtergrond en eenzaamheid maken asielzoekers en vluchtelingen extra kwetsbaar voor minder gezonde coping strategieën, zoals alcohol en andere drugs (A&D). Begeleiders van asielzoekers en vluchtelingen hebben nood aan meer kennis over de risico’s van gebruik, de mogelijkheden tot identificatie, begeleiding, doorverwijzing en preventief werken. Anderzijds is er niet veel ervaring binnen de alcohol- en drughulpverlening om aan de slag te gaan met deze doelgroep.
Als antwoord hierop werkte VAD – met projectsubsidies van het Federaal Agentschap voor de opvang van asielzoekers (Fedasil) – twee jaar op rij intensief aan een aanbod voor asielzoekers. Het project werkte naar de opvangcentra van zowel Rode Kruis als Fedasil. In 2017 lag de focus op drie luiken: het ontwikkelen van een draaiboek om beleidsmatig te werken rond alcohol en andere drugs, een toolkit met educatieve en begeleidingsmethodieken en vorming voor alcohol- en drughulpverleners. Het verlengingsproject van 2018 breide een vervolg aan die drie luiken: de focus lag op het uitrollen van een A&D-beleid in de opvangcentra aan de hand van het uitgewerkte draaiboek. De toolkit werd uitgebreid en er werd verder ingezet op het slaan van een brug tussen de opvangsector en de A&D-hulpverlening.
LUIK 1 – Een beleid op maat
In het Fedasil opvangcentrum van Sint-Truiden, het Rode Kruis-opvangcentrum in Sint-Niklaas en het LOI (lokaal opvanginitiatief)in Kruibeke werden in de loop van 2017 de verschillende pijlers van een alcohol- en drugbeleid uitgewerkt en getest. Dit gebeurde telkens onder begeleiding van het CGG preventiewerk tabak, alcohol en andere drugs van de regio. De bevindingen van deze pretest resulteerden eind 2017 in een draaiboek om beleidsmatig te werken rond alcohol en andere drugs. Het draaiboek is vooral bruikbaar binnen de grotere opvangstructuren zoals de opvangcentra (OC), maar ook voor kleinere organisaties zoals de LOI. Aan alle centra werd het aanbod van een beleidsmatige aanpak en ondersteuning vanuit het CGG-preventiewerk voorgesteld.
In de loop van 2018 gingen bijna alle opvangcentra aan de slag met het uitgewerkte en geteste draaiboek voor een alcohol- en drugbeleid. Een aantal van hen heeft sinds eind 2018 het beleid klaar om te implementeren in de opvangpraktijk. De overige centra gaan in 2019 verder met het proces, meestal onder begeleiding van het CGG-preventiewerk.
LUIK 2 – Toolkit voor begeleiders
Naast het draaiboek, werd in 2017 een toolkit uitgewerkt met educatieve en begeleidingsmethodieken. Begeleiders in de opvangstructuur kunnen hiermee aan de slag.
Het deel ‘begeleiding’ is opgebouwd volgens een stapsgewijze benadering gaande van opmerken van gebruik, bespreekbaar maken, inschatten, korte interventie tot doorverwijzen en/of ondersteuning van externe hulpverlening. Voor elk van deze stappen werden één of meerdere eenvoudige en laagdrempelige methodieken opgenomen in de toolkit.
Voor het educatief werken rond alcohol en andere drugs werd in 2017 een spel voor jongeren en een infosessie voor volwassenen ontwikkeld. Deze methodieken werden getest in de betrokken pilootcentra.
De toolkit werd bekend gemaakt bij begeleiders van asielzoekers door middel van zes train de trainers in het najaar van 2017. De deelnemers aan de train de trainers kregen ook tools om de opgedane kennis en expertise door te geven aan collega’s in de opvangstructuren.
In 2018 werd de toolkit verder uitgebreid met educatieve methodieken rond groepsdruk, opvoedingsondersteuning en verslaving. De kennis over de toolkit werd opgefrist tijdens de coachingsbijeenkomsten in de opvangcentra voor het uitwerken van een beleid.
Verder werden in 2018 sensibiliserende affiches en badges ontwikkeld met als doel alcohol en drugs bespreekbaar te maken in de centra. Op https://www.druglijn.be/talen werd productinformatie vertaald in zes andere talen dan het Nederlands.
LUIK 3 – Knelpunten voor hulpverlening?
Asielzoekers die problematisch gebruiken stromen moeilijk door naar de alcohol- en drughulpverlening. Als er wordt doorverwezen is dit vooral naar de ambulante laagdrempelige hulpverlening. Er zijn een aantal structurele knelpunten zoals taal, terugbetaling en vervoer, die een vlotte toeleiding verhinderen. Bovendien hebben niet alle alcohol- en drughulpverleners voldoende kennis van de opvangsector en het begeleiden van asielzoekers.
Het laatste luik van het project in 2017 zette in op het faciliteren van een vlottere doorverwijzing. De ervaringen van hulpverleners die vaak in contact komen met asielzoekers werden gedeeld tijdens overleg om op die manier een eerste aanzet te geven om met de structurele knelpunten om te gaan. Er werd een vorming aangeboden op maat van alcohol- en drughulpverleners. Tijdens de vorming werd dieper ingegaan op de leefwereld van asielzoekers en de asielprocedures die zij doorlopen zodra ze in België aankomen. Dit laat toe hun alcohol- of drugprobleem in een breder perspectief te plaatsen.
In het vervolgproject van 2018 werd verder actie ondernomen om de contacten tussen de alcohol- en drughulpverlening en de asielsector uit te breiden. Er werden een aantal regionale ontmoetingsmomenten georganiseerd waarop beide sectoren kennis met elkaar konden maken. In verschillende centra vonden casusbesprekingen plaats waarbij telkens iemand vanuit het CGG ter plaatse kwam in het centrum. De meeste centra zijn intussen ook bekend met het aanbod van het CGG zodat doorverwijzing en casusbesprekingen in de toekomst vlotter kunnen lopen. Voor artsen werkzaam in de OC ging een vorming rond methadonverstrekking door om ook binnen de OC expertise te versterken.
Een noodzakelijk project met toekomstperspectief
Op twee jaar tijd is er op vlak van alcohol- en drugpreventie erg veel in gang gezet in de opvangsector. Meer dan 120 begeleiders volgden een train de trainer en ongeveer alle opvangcentra zijn aan de slag gegaan met het uitwerken van een alcohol- en drugbeleid. Bijna overal kwamen vragen vanuit de sector tot bij het CGG preventiewerk. Hier en daar ontstonden mooie initiatieven tot overleg in de vorm van intervisies of netwerkmomenten.
Dat de twee projecten tegemoet kwamen aan een prangende nood wordt zo erg duidelijk. Wat in gang werd gezet, zal alleszins nog verdere opvolging krijgen. De contacten zijn gelegd en de centra waar het beleid nog niet werd afgerond, zullen daar ongetwijfeld aan blijven werken.
Centra kunnen voor coaching en ondersteuning terecht bij het regionaal CGG preventiewerk tabak, alcohol en drugs. Overkoepelende vragen vanuit de sector kunnen opgenomen worden door VAD. VAD blijft ook relevante nieuwe materialen bekendmaken naar de sector (vb. online vormingsaanbod).
