Zelf-gerapporteerd medicinaal cannabisgebruik in Vlaanderen
Terwijl de wetenschappelijke kennis over de medicinale effecten van cannabis toeneemt, blijft de informatie over gebruikspatronen van cannabis voor medicinale doeleinden en over de profielen van zelfverklaarde medicinale cannabisgebruikers schaars. Medicinaal cannabisgebruik beperkte zich in het verleden tot enkele medische aandoeningen, maar kent de laatste jaren een sterke opmars en geraakt hierdoor meer wijdverspreid. In België is uitsluitend het gebruik van medicatie op basis van cannabisextracten onder zeer strikte voorwaarden toegelaten. De plant zelf mag vooralsnog niet voor therapeutische doeleinden worden gebruikt. Omdat het gebruik van de cannabisplant voor medicinale doeleinden niet legaal is, hebben we nauwelijks informatie over of en hoe mensen in België cannabis om medicinale redenen gebruiken.
Onderzoeksopzet: profielen, gebruikspatronen en ervaringen
Tegen deze achtergrond werd gedurende de periode van 2015-2020 aan Universiteit Gent een doctoraatsonderzoek uitgevoerd naar het gebruik van cannabis om medicinale redenen in Vlaanderen. Het belangrijkste doel van dit doctoraatsonderzoek was onze kennis van het gebruik van cannabis voor zelf-gedefinieerde medische doeleinden te vergroten: we schetsen een genuanceerd beeld van het fenomeen, met een specifieke focus op de vage grenzen tussen medicinaal en recreatief cannabisgebruik. De benadering van het onderzoek was interdisciplinair en situeert zich op het raakvlak van criminologie en geneeskunde. Het doel was niet om de effectiviteit van medicinaal cannabisgebruik te bewijzen of te weerleggen, maar wel om de profielen, gebruikspatronen en ervaringen van diegenen die zichzelf als medicinale cannabisgebruiker bestempelen beter te begrijpen. Hiervoor werden een online vragenlijst (n=381) en diepte-interviews (n=62) afgenomen bij volwassen zelf-geïdentificeerde medicinale cannabisgebruikers in Vlaanderen.
Wie zijn de medicinale cannabisgebruikers in Vlaanderen?
Uit de onderzoeksresultaten blijkt dat zelfbenoemde medicinale cannabisgebruikers een heterogene populatie zijn die met het gebruik van cannabis symptoomverlichting als belangrijkste doel hebben. In overeenstemming met eerdere onderzoeksresultaten afkomstig uit het buitenland zijn de medische indicaties waarvoor cannabis wordt gebruikt zeer divers en zowel van fysieke als psychische aard. De meest gerapporteerde indicaties zijn chronische pijn, depressie en slaapproblemen.
Terwijl de overgrote meerderheid van de respondenten aangeeft dat cannabis hun levenskwaliteit verbetert en effectief is in symptoomverlichting, is het klinisch bewijs voor de therapeutische werking van cannabis voor het merendeel van de aandoeningen van de respondenten beperkt of zelfs onbestaand. De voornaamste redenen die de respondenten aangeven om voor deze illegale behandeling te kiezen, is omdat ze effectiever is of minder neveneffecten veroorzaakt dan hun standaard medicatie.
Diegenen die aangeven dat ze cannabis medicinaal gebruiken doen dit hoofdzakelijk op een illegale wijze zonder garanties op kwaliteitscontrole en met verschillende gezondheidsrisico’s tot gevolg. Ze hebben meestal geen andere keuze dan het betreden van illegale paden om cannabis te verkrijgen en te experimenteren met zelfmedicatie, zonder de medische supervisie van een arts. De empirische bevindingen tonen aan dat medicinale cannabisgebruikspatronen zeer complex en contextafhankelijk zijn. Er is bijgevolg dringend nood aan medisch toezicht om interacties tussen geneesmiddelen te voorkomen, ongewenste bijwerkingen te controleren en de veiligheid en effectiviteit te waarborgen.
De grijze zone tussen medicinaal en recreatief cannabisgebruik
Uit het onderzoek blijkt dat er vaak een overlap is tussen medicinaal en recreatief cannabisgebruik. De bevindingen over de ervaringen en attitudes van zelfverklaarde medicinale cannabisgebruikers, dragen bij aan de huidige beperkte literatuur over de overlapping tussen deze twee types van gebruik. De meerderheid van de medicinale cannabisgebruikers in deze studie heeft ervaring met recreatief gebruik. Sommigen van hen hebben tijdens hun recreatief gebruik een vermeende therapeutische werking van cannabis ondervonden. Respondenten met chronische pijn merkten bijvoorbeeld op dat de pijn verlichtte na het roken van een joint.
De bevindingen laten verder zien dat motieven voor recreatief en medicinaal cannabisgebruik elkaar niet wederzijds uitsluiten, maar verweven en contextafhankelijk zijn. Medicinale gebruikers die ervaring hebben met recreatief cannabisgebruik blijken echter in verscheidene opzichten te verschillen van mensen die dergelijke ervaring niet hebben. Zo toont dit onderzoek aan dat de profielen, gebruikspatronen en ervaringen van personen die exclusief om medische redenen gebruiken, afwijken van deze van medische gebruikers die ook recreatief gebruiken. De groep die cannabis enkel om gezondheidsredenen gebruikt, is vaker vrouw, heeft een hogere leeftijd en heeft minder ervaring met het gebruik van andere illegale drugs. Verder dient deze groep cannabis hoofdzakelijk toe via orale toedieningsmethoden, zoals cannabisolie. In tegenstelling tot bovenstaande, gebruikt het merendeel van de groep met recreatieve ervaring cannabis via inhalatiemethoden. Ze geven vaker aan zich ‘high’ te voelen door cannabis en beschouwen deze ‘high’ vaker als therapeutisch.
Het nastreven van maatschappelijke acceptatie
Hoewel er stappen vooruit worden gezet, is medicinaal cannabisgebruik zowel op juridisch als op medisch vlak tot op heden niet geaccepteerd in België. Uit de interviews met zelf-geïdentificeerde medicinale cannabisgebruikers komt het stigma dat geassocieerd is met medicinaal cannabisgebruik duidelijk naar voor. Veel zelfbenoemde medicinale cannabisgebruikers kampen dan ook met geïnternaliseerd stigma. Dat stelden de onderzoekers vast door de gedragsmatige en cognitieve strategieën van de respondenten om met stigma om te gaan in kaart te brengen. Het valt op dat zelfverklaarde medicinale cannabisgebruikers hun gebruik bijna voortdurend verdedigen en verantwoorden als reactie op dit negatieve stigma en in hun strijd voor meer sociale aanvaarding. In deze context blijken ze een sterke behoefte te voelen om medicinaal en recreatief cannabisgebruik te definiëren, te conceptualiseren en een duidelijk onderscheid te maken tussen de twee types van gebruik.
Wat met de toekomst?
Dit was het eerste onderzoek in Vlaanderen waarin de profielen, ervaringen en attitudes van medicinale cannabisgebruikers werden bestudeerd. Op wereldwijd vlak zien we dat medicinale cannabisreguleringen bijzonder snel evolueren en continu in verandering zijn. In België werd recent een nationaal cannabisbureau opgericht verantwoordelijk voor de productie van cannabis bestemd voor medische doeleinden, maar de specifieke werking van dit bureau moet nog worden ingevuld. Aangezien medicinaal cannabisgebruik een complex fenomeen is, vereist het complexe en aangepaste beleidsinterventies. De bevindingen van dit onderzoek bieden waardevolle inzichten voor toekomstige beleidsvorming in (medicinale) cannabisreguleringen.
Wil je meer weten? Klik dan via deze link door naar het volledige proefschrift.
