Nieuw vormingsaanbod: gokproblemen herkennen en aanpakken in de eerstelijnszorg

Hoewel gokken zelden expliciet aan bod komt in de spreekkamer van huisartsen of psychologen, is het probleem wijdverspreid. In 2018 liep 0,9% van de Vlaamse bevolking ouder dan 15 jaar risico op gokverslaving. Daarvan liep 0,3% een hoog risico[1]. Dat kwam neer op 54.865 personen. Jongvolwassen mannen lopen het hoogste risico.

Een gokstoornis gaat gepaard met problemen op financieel, relationeel, psychisch en sociaal vlak. De hersenprocessen die bij gokverslaving betrokken zijn, vertonen sterke gelijkenissen met die van middelenverslavingen. Helaas vinden mensen met een gokprobleem moeilijk hun weg naar hulp. Minder dan 15% van de mensen met ernstige gokproblemen zoekt ooit hulp. Bij personen die risicovol gokken is dat zelfs maar 2%.

Toch zijn er ook kansen om deze groep te bereiken. Mensen met gokproblemen zoeken zelden hulp voor hun gokgedrag zelf, maar kloppen aan voor de klachten die ermee samenhangen, zoals stress, angst of depressieve klachten. Uit onderzoek blijkt dat zij bij de huisarts eerder met het gokprobleem samenhangende klachten of zorgen bespreken, zonder hun gokgedrag te vermelden. Een gokverslaving treft bovendien niet alleen de persoon die gokt zelf, maar ook familie en naasten. Ook zij zoeken vaak steun of hulp in de eerstelijnszorg. De eerstelijnszorg is dan ook een belangrijke toegangspoort om deze mensen tijdig op te vangen.

[1] Op basis van de Problem Gambling Severity Index.

Mensen met een gokstoornis zoeken hiervoor zelden hulp, en zorgverleners voelen zich niet altijd bekwaam om het gesprek hierover aan te gaan. Net daarom zijn eerstelijnshulpverleners van groot belang: zij bevinden zich in een unieke positie om signalen vroegtijdig op te pikken en mensen op weg te zetten naar de juiste ondersteuning. Met gerichte aandacht en begeleiding kunnen zij een sleutelrol spelen in het doorbreken van het isolement waarin mensen met gokproblemen vaak terechtkomen.

In nauwe samenwerking met het werkveld ontwikkelde VAD een nieuw vormingsaanbod rond gokken, specifiek voor huisartsen en eerstelijnspsychologen of -orthopedagogen. De vorming helpt hen om gokproblemen beter te herkennen, het gesprek erover aan te gaan en mensen met een gokstoornis op een gepaste manier te begeleiden of door te verwijzen. Dit vormingsaanbod werd uitgewerkt binnen het kader van een federaal project van de FOD Volksgezondheid.

Bij de start van het project polste VAD bij huisartsen en eerstelijnspsychologen naar hun concrete noden en verwachtingen rond een vorming over gokken. Op basis hiervan ontwikkelden we twee aparte trajecten, afgestemd op de praktijk:

• Huisartsen: vorming voor een LOK (lokale kwaliteitsgroep). Duur: 1.5u.
• Eerstelijnspsychologen en -orthopedagogen: online vorming Duur: 2u.

In beide vormingen krijgen eerstelijnshulpverleners meer informatie en concrete handvatten over:

• Signalen en risicofactoren van problematisch gokken
• Problemen die met problematisch gokken samenhangen
• Tips over hoe ze een inschatting kunnen maken van de ernst van gokproblemen
• Tips over hoe ze in gesprek kunnen gaan
• Kortdurende interventies bij gokproblemen
• Doorverwijsmogelijkheden naar gepaste hulp

In de vorming voor eerstelijnspsychologen en -orthopedagogen wordt er dieper ingegaan op de begeleiding van cliënten met gokproblemen.

Benieuwd naar wat deelnemers te zeggen hebben over deze opleidingen? Bekijk hieronder dan de twee promovideo’s van een huisarts en eerstelijnspsycholoog. Deze korte filmpjes kunnen collega’s inspireren om deel te nemen.

Download de materialen (presentaties, draaiboeken, expertvideo, promovideo’s en de bekendmakingsteksten) in onze catalogus.

Tijdens de ontwikkeling werden onder meer Domus Medica en verschillende experten betrokken. Van feedback op de inhoud, verschillende pilootsessies voor beide doelgroepen tot pre- en postmetingen. Op basis van de evaluaties en ervaringen werd het aanbod bijgestuurd.

In het najaar vonden vier vormingssessies plaats. Die werden gegeven door CGG-preventiewerkers, soms in duo met een collega-hulpverlener. De reacties waren positief. De deelnemers gaven aan dat hun kennis en zelfvertrouwen groeiden. Ze voelden zich beter voorbereid om gokproblemen actief te bevragen, te herkennen, bespreekbaar te maken en gericht door te verwijzen. Huisartsen waardeerden vooral de interactieve aanpak en de bruikbare tools die tijdens de vorming werden aangereikt. Eerstelijnspsychologen apprecieerden het brede overzicht van vroegdetectie tot behandeling. Bij deze groep was er bovendien een duidelijke interesse in verdere verdieping.

Het is de eerste keer dat er systematisch wordt ingezet op deskundigheidsbevordering rond het thema gokken, vanuit een welzijns- en gezondheidsperspectief. De uitdaging ligt nu in het verder verduurzamen van dit vormingsaanbod.

Tijdens de ontwikkeling wilden we duidelijk maken wat een gokprobleem inhoudt en welke kansen en uitdagingen er zijn binnen een huisartsenpraktijk en een ELP-traject. Hoe vroeger een gokstoornis herkend wordt, hoe groter de kans  op gedragsverandering en herstel. In een vroeg stadium zijn mensen met gokproblemen doorgaans nog beter in staat gedragskeuzes te maken. Partner, gezin of vrienden zijn dan nog vaak betrokken en kunnen een beschermende rol spelen. Daarom moet vroegdetectie en vroeginterventie een prominente plaats krijgen binnen het continuüm van preventie en zorg.

Toch is het bespreekbaar maken van gokken geen evidentie. Gokken moet immers concurreren met talloze andere thema’s die op het bord van huisartsen liggen. ‘Time is money’: de tijd is schaars. Tijdens de pilootvorming met huisartsen reageerden sommige deelnemers aanvankelijk terughoudend – tot de trainer concrete cijfers aanhaalde en een huisarts die extrapoleerde naar zijn eigen patiëntenpopulatie. Vanaf dat moment was de urgentie voelbaar en was iedereen mee.

Ook de quote van ervaringsdeskundige Dirk (“Niemand heeft mij in 10 jaar ooit gevraagd of ik een probleem had met gokken”) maakte veel indruk. Verhalen en concrete ervaringen werken.

In 2025 breidt VAD het vormingsaanbod verder uit naar de eerstelijnswelzijnszorg, met name de OCMW’s en CAW’s. In hun dagelijkse werking komen zij immers vaak in contact met mensen die kampen met financiële problemen, stress of complexe gezinsdynamieken – problemen waarin gokken soms een rol speelt, maar opnieuw zelden spontaan benoemd wordt. De bestaande materialen worden aangepast zodat ze beter aansluiten bij de praktijk van welzijnswerkers.

Hiervoor voorziet VAD in het najaar van 2025 online inspiratiesessies. In september wordt een eerste pilootsessie georganiseerd in samenwerking met BudgetInZicht Oost-Vlaanderen. Het initiatief helpt welzijnswerkers op een toegankelijke manier de problematiek en de ondersteuningsmogelijkheden te leren kennen. De sessie is gebaseerd op bestaande inzichten, maar afgestemd op de realiteit van het welzijnswerk.

Alle materialen van het vormingsaanbod zijn gratis beschikbaar op onze website.

Ben je huisarts of eerstelijnspsycholoog en wens je deze vorming te organiseren of te volgen? Neem dan contact op met het Centrum voor Geestelijke Gezondheidszorg (CGG) in jouw regio. Zij coördineren het vormingsaanbod en kunnen je verder helpen met praktische afspraken. Je vindt de contactgegevens per regio via deze pagina.