Wissel van wacht: Hendrik Peuskens volgt Paul Van Deun op als VAD-voorzitter
Na zes jaar VAD-voorzitterschap gaf verslavingstherapeut Paul Van Deun in september van dit jaar de fakkel door aan psychiater Hendrik Peuskens. We gaan met Hendrik Peuskens en Paul Van Deun in gesprek over hun engagement binnen de hulpverlening en hun visie op de maatschappelijke uitdagingen rond middelengebruik en gedragsverslavingen.

Zowel Paul Van Deun als Hendrik Peuskens hebben heel wat ervaring in de hulpverlening op de teller staan. Paul Van Deun stond meer dan 30 jaar aan het hoofd van drughulpverleningsorganisatie De Spiegel: ‘Ik ben eerder toevallig in de verslavingszorg gerold’, vertelt hij. ‘Toen ik afstudeerde als klinisch psycholoog gold de dienstplicht nog in België. In plaats van legerdienst deed ik burgerdienst in het jongerenadviescentrum (JAC) in Leuven. Daar kwam ik te weten dat er in Brussel een vacature was om een nieuwe therapeutische gemeenschap op te richten. Die gemeenschap werd later De Spiegel.’
Paul Van Deun stelde zich kandidaat: ‘Ik was op die sollicitatie blijkbaar de enige die iets over drugs kon vertellen. Al kwamen er bij het JAC veel meer jongeren langs die schoolwerkjes over drugs moesten maken, dan jongeren die zelf drugs gebruikten’, lacht Paul Van Deun.
Vanuit De Spiegel zat Paul Van Deun al jaren in het bestuur van VAD voor hij zes jaar geleden Frieda Matthys opvolgde als voorzitter. ‘Hoewel de verslavingsthematiek toevallig op mijn pad kwam, heeft het me altijd geboeid en dat doet het nog steeds. Ik heb het ook altijd een eer gevonden om VAD-voorzitter te zijn, want het expertisecentrum wordt in Vlaanderen sterk gerespecteerd.’
Verslaving begrijpen aan de hand van de hersenen
Paul Van Deuns opvolger Hendrik Peuskens studeerde voor psychiater in de jaren negentig, toen er veel aandacht was voor de werking van de hersenen: ‘Het was the decade of the brain. We geloofden dat we eindelijk volledig zouden begrijpen hoe onze hersenwerking in elkaar zit. De technologie daarvoor was in volle ontwikkeling’, zegt Hendrik Peuskens. Hij raakte dan ook geboeid door de neurofysiologie: de hersenwerking en hoe die het gedrag van mensen beïnvloedt.
‘Verslaving vind ik daarin een intrigerend thema’, zegt Hendrik Peuskens. ‘Je herkent het verslavingsgedrag ergens wel, want je hebt weleens een sigaret gerookt, je drinkt af en toe een pintje, je komt druggebruik tegen rondom je. Het is een thema waar je dus wel wat voeling mee hebt. Maar als je dan ziet dat sommige mensen er dramatisch mee in de problemen komen, dan ga je je afvragen hoe dat komt. Die vraag boeide me ontzettend en ik wilde het via de hersenwerking begrijpen.’
“De morele veroordeling van mensen met een verslavingsproblematiek, kan je perfect counteren met wat er in de hersenen gebeurt.”
Toch loste hersenonderzoek de hooggespannen verwachtingen niet volledig in: ‘Hoe het exact in zijn werk gaat, blijft ons tot op de dag van vandaag ontsnappen, alleszins toch wat de details betreft’, zegt Hendrik Peuskens. Desondanks hielp de focus op de hersenen om verslaving beter te begrijpen: ‘Wie met afhankelijkheid kampt, wordt moreel veroordeeld. Zelfs binnen de geestelijke gezondheidszorg wordt het nog al te vaak afgeschoven op individuele verantwoordelijkheid. Die houding kan je echter perfect counteren door de hersenprocessen te begrijpen en aan mensen uit te leggen. Dat heb ik dan ook altijd geambieerd’, zegt Hendrik Peuskens.
Na zijn studies ging Hendrik Peuskens aan de slag met patiënten met een verslavingsproblematiek als psychiater bij Alexianen Tienen. Vanuit de Alexianen was Hendrik Peuskens al langer betrokken bij het bestuur van VAD: ‘Een-op-een met cliënten werken of therapiegroepen leiden is noodzakelijk. Maar ook maatschappelijk is er werk aan de winkel rond verslaving en daar kan VAD een grote rol in spelen. Via de organisatie kan je meer bereiken op vlak van preventie, beleid, …’
Positieve evoluties en digitale uitdagingen
Volgens Paul Van Deun zette VAD de voorbije jaren dan ook enkele belangrijke stappen op niveau van preventie en beleid: ‘De organisatie heeft meer maatschappelijke impact gekregen en aangewend’, zegt Paul Van Deun. ‘Enerzijds met Tournée Minérale dat de hele bevolking aansprak om een maand geen alcohol te drinken. Dat is een heel andere aanpak dan ergens een affiche ophangen, wat weinig effectief is. Het heeft een hele beweging op gang getrokken en het bewustzijn rond de alomtegenwoordigheid van alcohol vergroot.’
“Het is niet aan de industrie om aan preventie of hulpverlening te doen. Zij hebben tegengestelde belangen.”
Anderzijds kwam het bestuur van VAD naar buiten met een duidelijk standpunt rond samenwerking met de industrie: ‘Zo hebben we samen met andere deskundige organisaties duidelijk gemaakt dat we om onze doelen te bereiken niet willen samenwerken met commerciële partners die eigenlijk tegengestelde belangen hebben’, zegt Paul Van Deun. ‘Het is niet aan de industrie om aan preventie of hulpverlening te gaan doen. Het heeft ertoe bijgedragen dat de KU Leuven haar samenwerking met ABInBev in het Lazarus-project stopzette. Verschillende andere organisaties voelden zich ook gesterkt om samenwerkingen te weigeren met bijvoorbeeld de gokindustrie.’
Deze positieve evoluties nemen niet weg dat er nog werk aan de winkel is. Zo ziet Hendrik Peuskens de toenemende digitalisering als een uitdaging: ‘De manier waarop je mensen bereikt, is veranderd. De tijd dat je een poster kon ophangen of een tv-spot kon uitzenden is voorbij. Zowel in de hulpverlening als in de preventie moeten we mee met de technologie.’

Tegelijk brengt die technologie ook nieuwe problemen met zich mee, zegt Hendrik Peuskens: ‘Middelen zijn nu ook beschikbaar via bestelplatforms en bovendien blijken bepaalde digitale media ook een verslavend potentieel te hebben.’ Paul Van Deun beaamt dat: ‘De beschikbaarheid en de verscheidenheid van potentieel verslavende producten nemen sterk toe. En er zijn ook nieuwe gedragsverslavingen. Ik heb bijvoorbeeld sinds kort patiënten die verslaafd zijn aan het spelen met cryptocurrency – digitale munteenheden.’
‘Ook veel cliënten die op de beurs spelen, bestempelen dat als een verslaving’, zegt Hendrik Peuskens. ‘Aandelen kunnen een verstandige belegging zijn, maar bij die mensen zit er geen beleggingsvisie meer achter, maar een spanningslogica die verslavend is.’
Ervaringsdeskundigen en opleidingen
Dit soort evoluties die leven in het werkveld, de koepelorganisatie en de maatschappij wil Hendrik Peuskens als voorzitter ook invulling geven bij VAD als expertisecentrum. Zo werkt men in de hulpverlening bijvoorbeeld steeds vaker met ervaringsdeskundigen: ‘In heel de geestelijke gezondheidszorg heeft men intussen begrepen dat mensen die geleefde ervaring hebben, een belangrijke rol kunnen spelen om cliënten te helpen’, zegt Hendrik Peuskens. ‘Men bekijkt nu hoe deze ervaringsdeskundigen in de zorg geïntegreerd kunnen worden. Ook bij VAD kunnen we niet om deze evolutie heen. Hoe we deze mensen een stem geven binnen VAD zal dan ook een belangrijke vraag worden.’
Daarnaast wil Hendrik Peuskens inzetten op de bestaande sterktes van VAD: ‘We zijn al jarenlang sterk in opleidingen aan mensen in het preventiewerk en in de verslavingszorg. Dat is iets wat we in stand moeten houden. Het aanbod vasthouden, verder uitbreiden en aanpassen aan de opleidingsmarkt, staat hoog op de agenda’, zegt Hendrik Peuskens.
‘Ook wil ik er met het bestuur mee over waken dat VAD een aangename werkplek blijft, waar creatief gedacht kan worden en waar mensen hun talenten kunnen ontwikkelen ten dienste van een groter geheel. Mensen blijven aantrekken die hier graag blijven werken, is de ambitie.’