Zo help je je cliënt om te gaan met terugval bij problemen met middelengebruik, gamen of gokken
Veranderen van gedrag vraagt veel inspanningen, en terugval hoort bij het veranderproces. Wanneer het gaat om problemen met middelengebruik, gamen of gokken, vormt het een stevige drempel in het herstel. Het is demotiverend voor de cliënt en frustrerend voor zijn of haar omgeving. En voor jou als hulpverlener kan het een uitdaging zijn om ermee om te gaan. Terugvalpreventie is dan ook een basisstrategie in de hulpverlening bij problemen met middelengebruik, gamen of gokken. Het geeft de cliënt tools in handen om te anticiperen op momenten dat de verleiding groot wordt, terugval te vermijden, en eruit te leren als het toch mis gaat. VAD ontwikkelde materiaal om hulpverleners daarin bij te staan.
In 2020 bundelde VAD een aantal concrete werkinstrumenten die in de verslavingszorg al ruime tijd gebruikt worden. Daarvoor werkten we samen met een ervaren groep hulpverleners, die hun werkwijze met ons deelden en feedback gaven op de methodieken die daarop geïnspireerd werden. Het resultaat was het ‘Basismateriaal voor terugvalpreventie bij problemen met middelengebruik, gamen of gokken’. Een eerste versie van deze map werd de afgelopen twee jaar in de praktijk uitgetest. Op basis van een bevraging werd het materiaal nu bijgestuurd, en aangevuld met extra methodieken. De bijgewerkte map is vanaf nu beschikbaar in onze catalogus.
Wat vind je in dit materiaal?
Met terugvalpreventie bedoelen we interventies om specifieke vaardigheden te ontwikkelen om de abstinentie of het verminderd gebruik, gamen of gokken te behouden en het risico op terugval te beperken. Deze terugvalpreventie-interventies zijn gebaseerd op cognitieve gedragstherapie.
Terugvalpreventie past binnen een herstelgerichte benadering. De cliënt wordt ondersteund om de regie over het eigen leven te nemen en zijn veranderdoelen te bepalen. Herstel staat als doel voorop: kwaliteit van leven, een goede lichamelijke en geestelijke gezondheid en een bevredigend sociaal functioneren. De focus ligt dan ook niet exclusief op het gebruik, gamen of gokken.
Het materiaal bevat een selectie van methodieken voor de essentiële onderdelen van terugvalpreventie.
- Veranderdoel bevestigen en concretiseren
- Psycho-educatie over het terugvalproces
- Inventariseren en analyseren van hogerisicosituaties
- Cognitief herstructureren
- Aanleren van copingvaardigheden
- Noodmaatregelen
- Leefstijlinterventies
Het is niet bedoeld als een stappenplan of richtlijn voor terugvalpreventie. Je kan met die methodieken aan de slag gaan die passen in jouw aanpak en bij jouw cliënt. Tegelijk mag de samenhang van de verschillende aspecten van terugvalpreventie niet verloren gaan. Het gebruik van deze methodieken heeft maar zin als ze gekaderd zijn binnen een begeleiding op maat van de individuele cliënt, met oog voor de verschillende aspecten van zijn of haar functioneren. En aangevuld met het aanleren van sociale vaardigheden en het betrekken van belangrijke naasten.
Bij elke methodiek wordt in het kort de doelstelling beschreven, de werkwijze en enkele aandachtspunten en tips. Je vindt er ook telkens materiaal voor de cliënt, bijvoorbeeld een werkblad of een vragenlijst.
Je kan methodieken aanpassen aan de mogelijkheden van je cliënt. Niet elke methodiek hoef je volledig te doorlopen in één gesprek. Je kan een stuk meegeven als opdracht en dit achteraf bespreken. Of je kan de stappen uit een methodiek spreiden over meerdere gesprekken.
Een positieve beoordeling door het werkveld
Iedereen die het materiaal via onze website raadpleegde voor juni 2022, werd per mail uitgenodigd om feedback te geven via een bevraging. Een 50-tal hulpverleners deelden langs die weg hun ervaringen met ons. 36 van hen waren effectief met de methodieken aan de slag gegaan. De belangrijkste conclusie was meteen dat zij het materiaal bruikbaar en duidelijk vonden.
Uit de bevraging bleek nog dat de methodieken zowel in individuele cliëntcontacten als in groep gebruikt werden, dat laatste meer dan we oorspronkelijk zelf verwacht hadden. Vooral binnen de Centra voor Geestelijke Gezondheidszorg (CGG) en afdelingen van psychiatrische ziekenhuizen is men met het materiaal aan de slag gegaan, maar we kregen ook reacties uit andere settings die werken met verslavingsproblemen, zoals mobiele teams, MSOC, dagcentra en beschut wonen.
De reacties van de hulpverleners maakten het mogelijk om het materiaal verder op punt te stellen. Zo werd er aan de werkbladen gesleuteld om ze nog duidelijker te maken, en werd er meer aandacht gegeven aan de factor ‘relaties en sociale steun’.
We voegden ook twee volledig nieuwe methodieken toe die vaak gebruikt worden binnen terugvalpreventie:
- Inventariseren en analyseren van hogerisicosituaties aan de hand van een registratieopdracht
Deze methodiek licht toe hoe je dit stap voor stap kan aanpakken. Je vindt er ook een schema voor het opmaken van een samenvattende functie-analyse.
- Herkennen van en omgaan met signalen
Hier wordt beschreven hoe je samen met de cliënt een signaleringsplan opmaakt. Je hebt de keuze tussen een versie waarbij je hoofdzakelijk met de cliënt alleen werkt en een versie waarbij belangrijke naasten nauw betrokken worden.
Als laatste werd de methodiek ‘Mijn noodplan’ grondig herwerkt. De inhoud werd afgestemd met de methodiek om een signaleringsplan op te maken, en er werd een werkblad toegevoegd om een SOS-kaart te maken.
Tot slot willen we alle hulpverleners bedanken die de afgelopen jaren het materiaal hebben helpen samenstellen, en die feedback gegeven hebben. Het eindresultaat dat dankzij hun bijdrage gerealiseerd werd, kan gedownload worden vanuit de catalogus van VAD-materialen.
