Alcohol en drugs op school: 5 vragen (en antwoorden)
Hoe reageer je wanneer een leerling een joint rookt voor de schoolpoort? Wat met alcohol drinken op schoolreis? En wanneer begin je preventief rond alcohol en andere drugs te werken in de klas? VAD-collega Hanna Peeters beantwoordt vijf vragen van leraren over die thema’s in een interview met Klasse.
Na schooltijd zag ik een groepje zesdejaars joints roken voor de schoolpoort. Dat baart me zorgen, zowel voor de leerlingen als voor het imago van de school. Maar het gebeurde buiten ons terrein én na de uren. Kan ik hen daarop aanspreken?
Silke, leraar 2e graad secundair
Hanna Peeters, Vlaams expertisecentrum Alcohol en andere Drugs (VAD): “Reageren is sowieso het beste. Als je de situatie negeert, kan het kliekje ervan uitgaan dat je hun gedrag stilzwijgend goedkeurt. Terwijl je net wil dat het stopt. Hoe ga je dan te werk? Maak duidelijk dat ze een grens overschrijden. Als leraar sta je op zo’n moment steviger in je schoenen wanneer die grenzen ook duidelijk verankerd zijn in het schoolreglement. Een gouden raad: zet je alcohol- en drugbeleid op papier, dan heb je altijd een stok achter de deur.”
“Een evidente regel die je neer kan pennen: drugs bezitten, gebruiken of verhandelen op school is verboden. Weet dat je reglement niet hoeft te stoppen aan de schoolpoort. Juridisch gezien kan je de voorschriften probleemloos uitbreiden naar de onmiddellijke omgeving van de school. Afspraken kunnen evengoed van kracht zijn voor of na de schoolbel en tijdens middagpauzes, buitenschoolse activiteiten, stages, op werkplekken … Let er ook op dat zowel het team als de leerlingen de regels kennen. ”
“Stopt het groepje na je interventie met roken? Dat is de eerste stap. Daarnaast kan je ook een denkproces in gang zetten. Spreek de rokers gerust aan op hun voorbeeldrol naar jongere leerlingen toe: zien gebruiken, doet gebruiken. Maak hen mee verantwoordelijk voor een veilige en gezonde schoolomgeving.”
“Situatie ontmanteld? Blijf de komende weken waakzaam in je klas: misschien speelt er meer mee bij een bepaalde leerling en vang je ook andere signalen op. Vermoeidheid tijdens de les, verminderde motivatie, punten die achteruit gaan, spijbelgedrag … Dan is er wellicht nood aan interne of externe begeleiding. Twijfel je aan je observaties? Blijf er niet alleen mee zitten, maar wissel ervaringen uit met collega’s of directie.”
Samen met een aantal collega’s organiseer ik dit jaar de Italiëreis voor onze vijfdejaars. Mogen de leerlingen daar alcohol drinken? De meningen van de begeleidende leraren zijn verdeeld.
Jochen, leraar 3e graad secundair
Hanna Peeters, Vlaams expertisecentrum Alcohol en andere Drugs (VAD): “Ook in de brede samenleving zitten verschillende instanties daarover niet op dezelfde golflengte. In ons land is er eigenlijk een botsing tussen wat wettelijk en wat wenselijk is. België is een van de weinige landen waar jongeren vanaf 16 jaar legaal bier en wijn mogen drinken. Ga je op reis in het buitenland? Zoek dan eerst op wat de plaatselijke wetgeving zegt. In Italië mag je bijvoorbeeld pas alcohol drinken vanaf 18: respecteer daar de lokale leeftijdsbeperking.”
“Los van de wet moet je ook het welzijn van je leerlingen mee in de weegschaal leggen. De richtlijn van het WHO is daar zeer helder over: alcohol wordt uit gezondheidsoverwegingen afgeraden bij jongeren onder de 18. Wil je daar als onderwijsinstelling wel tegenin gaan?”
“Wanneer je alcoholgebruik toch toelaat, maakt je het best heel duidelijke afspraken. Wanneer mag het? Waar staan we het toe? Hoeveel glazen? Weet dat controle erg moeilijk wordt, zeker tijdens de vrije uren. Hou ook het leerdoel van je schoolreis altijd voor ogen: dat mag niet verhinderd worden door storend gedrag. Om problemen te vermijden, raden we scholen daarom aan om alcoholgebruik op reis niet toe te laten.”
“Een tip: kijk bij de voorbereiding van jullie reis ook eens in eigen boezem. Wat doen jullie als begeleidende leerkrachten? Na een hele dag begeleiding in Venetië, klinkt een frisse cocktail op het San Marcoplein misschien als een welverdiende beloning. Maar wees je bewust van je voorbeeldfunctie: ook tijdens je vrije uren blijf je die verantwoordelijke rol hebben.”
Ik denk dat ik onlangs een dronken leerling in de klas had. Constant de slappe lach, hikken, veel luider dan gewoonlijk en absoluut niet bij de les. Toen ik vroeg wat ze gedronken had, ontkende ze alles. De rest van dat lesuur had ik de klas niet meer in de hand. Hoe reageer je daar beter op?
Jason, leraar 3e graad secundair
Hanna Peeters, Vlaams expertisecentrum Alcohol en andere Drugs (VAD): “Leerlingen onder invloed in de klas, dat komt gelukkig niet zo vaak voor. Wat de aanleiding ook is: wanneer een leerling je les verstoort, is het jouw verantwoordelijkheid om in te grijpen. Spreek de leerling aan op basis van het ongepaste gedrag. De slappe lach hebben, in slaap vallen, schelden, klasgenoten storen, ongecontroleerde bewegingen: die objectieve zaken kan je gerust benoemen.”
“Begin geen welles-nietesdiscussie over wat er al dan niet gebruikt of gedronken werd. De leerling zal wellicht in de tegenaanval gaan, en eigenlijk doet het er ook niet toe. Jij wil in de eerste plaats rustig les kunnen geven in een veilige leeromgeving. Hou het dus professioneel.”
“Wat doe je dan wel? Je laat de leerling het best uit de klas halen onder begeleiding van directie of leerlingenbegeleiding. De jongere zelfstandig naar huis laten gaan, is geen veilige optie: onderweg kunnen er ongelukken gebeuren. Is er een rustige plek waar die even naartoe gebracht kan worden? Eventueel het secretariaat? Of moeten de ouders opgebeld worden om de leerling te komen halen?”
“Na zo’n voorval is het van belang om die info op te nemen in de opvolgfiche van de leerling. Ook op de klassenraad kan je het incident bespreken: zo wordt de info gedeeld en kan het hele team de zaak mee monitoren. Als er bezorgdheid ontstaat om het functioneren van de leerling, treedt het begeleidingsproces in gang.”
Vorig jaar kwam de politie met drughonden naar onze school. Ze deden er drugcontroles in de klas, op de gang en voor de lockers. Veel leerlingen waren erg onder de indruk. Ik vond het zelf ook een heftige actie. Is dat wel een zinvolle manier?
Laila, leraar 1e graad secundair
Hanna Peeters, Vlaams expertisecentrum Alcohol en andere Drugs (VAD): “Een terechte twijfel. Wij raden die aanpak sterk af. Drugcontroles ondermijnen de open dialoog en het vertrouwen tussen school en leerling. Bovendien leveren ze tot nu toe geen grote cijfers op. En je zal er nooit hard mee kunnen maken of iemand effectief middelen gebruikt heeft. Daarvoor moeten leerlingen vrijwillig een urinestaal laten afnemen: school noch politie kunnen hen daartoe verplichten.”
“Een drughond geeft enkel aan of een leerling, jas of rugzak op een bepaald moment naar drugs ruikt. Opgepast: die resultaten kunnen vals positief of vals negatief zijn. Was een leerling de vorige avond op een fuif waar drugs gebruikt werden? Dan kan dat volstaan om de geur in de kleren te hebben. Omgekeerd zal een leerling met propere kleren die regelmatig gebruikt niet ‘betrapt’ worden tijdens zo’n controle.”
“Een goede raad: staar je niet blind op die zoektocht naar bewijzen. Sommige leerlingen die uit de groep gepikt worden, kunnen zich onterecht gestigmatiseerd voelen. Anderen zullen het net stoer vinden en zich profileren op dat imago. En wat als de uitslag van de controle negatief is? Zal dat je vermoedens over een bepaalde leerling plots wegnemen?”
“Als je denkt dat een leerling onder invloed is, is het veel sterker om de signalen meteen te benoemen. Ga de communicatie met de betrokken leerling aan. Is er effectief sprake van een probleem? Betrek dan eventueel ook de ouders. Maak afspraken: welk gedrag wil je verbeterd zien? Wat zijn de consequenties? En zit regelmatig samen om alles op te volgen.”
Mijn directeur wil schoolbreed inzetten op de preventie van alcohol en drugs. Hij vraagt alle leraren om daar aandacht voor te hebben, maar ik vind mijn leerlingen nog wat te jong. Vanaf welke leeftijd praat je daar het best over?
Inge, leraar 1e graad secundair
Hanna Peeters, Vlaams expertisecentrum Alcohol en andere Drugs (VAD): “Er zijn 2 belangrijke spelregels. Ten eerste: je maakt iets pas bespreekbaar wanneer het al aanwezig is in de leefwereld van jongeren. Ten tweede: je doet het best voordat ze er zelf mee experimenteren. Door een middel te vroeg te bespreken, kan je het tegenovergestelde effect bereiken: je lokt nieuwsgierigheid uit over iets wat nog niet in hun hoofd speelt.”
“Wat je precies wanneer bespreekt, kan sterk variëren van klas tot klas en van leerling tot leerling. Er zijn wel enkele gemiddelden die houvast bieden. De gemiddelde leeftijd waarop jongeren hun eerste glas alcohol drinken, is 14,6 jaar. Het is bij uitstek de meest sociaal aanvaarde drug: leerlingen zien ouders, vrienden of kennissen eerder al alcohol drinken in hun buurt. Daarom breng je alcohol het best aan bod in de lessen vanaf de derde graad lager onderwijs.”
“Bij andere drugs liggen de zaken anders. Voor cannabis is de gemiddelde beginleeftijd 15,7 jaar, maar de overgrote meerderheid van de middelbare scholieren (86%) rookt nooit cannabis. Daarom breng je dat thema niet standaard klassikaal aan bod. Sowieso niet in de eerste graad en enkel als het speelt bij de meerderheid van je klasgroep in de tweede en derde graad. Let erop: vaak werkt de één-op-éénaanpak het best.”
“2 veelgemaakte, goedbedoelde fouten: leraren gebruiken getuigenissen van ex-verslaafden in de les. Dat doe je beter niet: vaak staan die qua leeftijd en achtergrond te ver van de leefwereld van de leerlingen, waardoor ze de boodschap niet op zichzelf betrekken. Hetzelfde geldt voor angstaanjagende beelden of taal in de klas. Choqueren met accidenten onder invloed kan je leerlingen schrik aanjagen, maar ze zullen zich niet snel identificeren.”
“Ben je op zoek naar concreet lesmateriaal op maat? Check dan zeker de Leerlijn verslavingspreventie in het onderwijs. Daar vind je per leeftijdsgroep een helder overzicht: welke middelen je precies bespreekt, welke aanpakken er voor die doelgroep werken en welke net niet. De leerlijn legt ook de link met de eindtermen en geeft inspiratie hoe je die kan bereiken.”
Dit artikel verscheen oorspronkelijk in Klasse op 15 februari 2023.