Preventiebarometer lanceert cijfers voor alcohol en cannabis: 55-plussers drinken veel en regelmatig
Sciensano bracht deze maand de eerste resultaten van de preventiebarometer uit. Het gezondheidsinstituut bevroeg op vraag van het Agentschap Zorg en Gezondheid zo’n 4.000 Vlamingen over verschillende gezondheidsthema’s. Voor de vragenlijsten over cannabis en alcohol gaf VAD advies over de indicatoren waarnaar gepeild wordt en de vraagstelling. De preventiebarometer peilt niet enkel naar hoeveel alcohol en cannabis Vlamingen gebruiken, maar ook naar hun attitudes tegenover preventieve beleidsmaatregelen, kennis over gezondheidsrisico’s, vaardigheden om deze risico’s te beperken, …
Interessant is dat dankzij de preventiebarometer het riskante alcoholgebruik van 55-plussers in de aandacht staat: 55-plussers drinken namelijk veel vaker dan andere leeftijdsgroepen meer dan tien glazen per week – de limiet volgens de alcoholrichtlijn. Ook dagelijks alcoholgebruik is bij hen veel meer ingeburgerd dan bij jongere Vlamingen. Van de -35-jarigen drinkt bijvoorbeeld minder dan één procent dagelijks alcohol.
“Het is goed dat mensen dankzij deze cijfers beseffen dat veel 55-plussers risicovol drinken”, zegt VAD-directeur Katleen Peleman. “Ik hoor mensen vaak zeggen dat jongeren steeds meer drinken, terwijl dat eigenlijk niet waar is. We weten al langer dat jongeren almaar later beginnen met alcohol drinken en dat jonge mensen minder drinken dan oudere leeftijdsgroepen.”
Dat wil niet zeggen dat jongeren geen riskant drinkgedrag vertonen. Het gaat dan niet zozeer over dagelijks alcoholgebruik maar wel over bingedrinken, waarbij ze grote hoeveelheden alcohol drinken op korte tijd. Beide fenomenen verdienen aandacht, maar het is helpend dat er nu duidelijke en objectieve cijfers zijn over het alcoholgebruik van 55-plussers.
Meest riskante drinkers zijn ook het meest gemotiveerd iets te veranderen aan hun drinkgedrag
In tegenstelling tot het bingedrinken bij jongeren, brengt het drinkgedrag van 55-plussers geen acute gezondheidsrisico’s met zich mee. Zo is de kans kleiner dat ze bijvoorbeeld verongelukken omdat ze onder invloed zijn of dat ze zich in coma drinken. Dat verklaart deels de relativerende houding.
“Hogeropgeleiden drinken meer, hoewel ze zich beter bewust zijn van de risico’s en de alcoholrichtlijn beter kennen.”
Alcohol hoort voor 55-plussers ook zodanig bij de levensstijl en de cultuur, dat ze er liever niet op aangesproken worden. Mogelijk kunnen de cijfers van de preventiebarometer helpen om het draagvlak voor preventie te vergroten bij deze doelgroep. Daarbij is het belangrijk dat preventiematerialen en -initiatieven mannen aanspreken: “Het viel me sterk op dat het alcoholgebruik bij mannen meer dan dubbel zo hoog is als bij vrouwen. Niet alleen bij 55-plussers, maar in alle leeftijdscategorieën”, zegt Katleen Peleman. “Daar moeten we meer rekening mee houden. We moeten meer dan vandaag testen of mannen zich aangesproken voelen door onze boodschap en onze materialen.”
Een andere groep die de aandacht trekt wat riskant alcoholgebruik betreft, zijn de hoogopgeleiden. Zij drinken namelijk vaker dagelijks en vaker meer dan tien glazen per week dan lager opgeleiden. Bovendien zijn ze ook minder geneigd om te stoppen met drinken dan lager opgeleiden, terwijl ze nochtans beter geïnformeerd zijn over de risico’s van alcohol en de alcoholrichtlijn beter kennen. “Dat bevestigt dat kennis over de risico’s niet volstaat om het gedrag aan te passen”, zegt Katleen Peleman.
Een pluspunt is dat in het algemeen de mensen die het meest riskant drinken, ook het vaakst iets willen veranderen aan hun alcoholgebruik. Zo wil de helft van de mensen die meer dan tien glazen per week drinken minder alcohol gaan drinken. Bovendien heeft 43 procent van de riskante drinkers in het voorbije jaar geprobeerd minder te drinken. “Op dat bewustzijn kunnen we inspelen in onze preventie-aanpak”, zegt Katleen Peleman.
Mannen gebruiken dubbel zo vaak cannabis
Anders dan bij alcohol zijn het vooral jongere mensen die meer cannabis gebruiken. Zo gebruikte in de algemene volwassen bevolking 6% cannabis in het afgelopen jaar, tegenover 18% bij de 18- tot 24-jarigen. De meeste 18- tot 24-jarigen die het voorbije jaar cannabis gebruikten, deden dat echter niet heel frequent. Zo deed 12 van de 18 procent dit minder dan maandelijks.
“Preventie-initiatieven rond cannabis moeten dus vooral die jongere doelgroep aanspreken”, zegt Katleen Peleman. “Dat ligt in de lijn van waar we al mee bezig zijn, bijvoorbeeld met het project Bijzonder Zonder. Jongeren overschatten het cannabisgebruik van hun leeftijdsgenoten. Met Bijzonder Zonder proberen we dat beeld te corrigeren bij 15- tot 17-jarigen: vier op de vijf van hun leeftijdsgenoten hebben nog nooit cannabis gebruikt. Als jongeren zich bewust zijn van deze sociale norm, zullen ze minder snel geneigd zijn cannabis te gebruiken.”
Net zoals het alcoholgebruik ligt ook het cannabisgebruik hoger bij hogeropgeleiden, terwijl ze zich tegelijk meer bewust zijn van het verslavende karakter van cannabis en van de negatieve impact op het concentratievermogen en het geheugen. Mannen gebruiken dubbel zo vaak cannabis als vrouwen.
Draagvlak voor beleid
De preventiebarometer over alcohol peilde ook naar draagvlak voor beleidsmaatregelen. Zo is er een groot draagvlak om de minimumleeftijd voor alcohol op te trekken naar 18 jaar, 77,5 procent van de mensen is hier voorstander van. Ook hier is het opvallend dat minder hoogopgeleiden deze maatregel steunen. “We zien in deze groep een spanning tussen kennis enerzijds en drinkgedrag en opinie over beleid anderzijds”, zegt Katleen Peleman.
“Veel hogeropgeleiden identificeren zich met de vanzelfsprekendheid van alcohol. Dat is zorgwekkend, want niet enkel opiniemakers zoals journalisten en politici behoren tot deze groep, maar ook mensen in medische beroepen. Het zijn deze mensen die de norm zetten dus het is belangrijk om in te zetten op deze groep.”
“Inzetten op aanpassingen in de omgeving is hier een effectieve preventiestrategie: zorgen voor een aantrekkelijk aanbod van alcoholvrije alternatieven die net als alcohol een complexe, interessante smaak hebben. Ook een alcohol- en drugbeleid op het werk kan helpen zodat er in de werkcontext verantwoordelijk wordt omgegaan met alcohol. Bijvoorbeeld door de vanzelfsprekendheid van alcohol bij zakenlunches aan te pakken.”
“Ook de sociale norm beïnvloeden is effectief. De preventiebarometer laat immers zien dat hogeropgeleiden het moeilijker vinden om alcohol te weigeren. Er is dus nog werk aan de winkel om niet drinken aanvaardbaar te maken. Tournée Minérale draagt daar zeker aan bij: het geeft je een ‘aanvaardbare’ reden om niet te drinken zonder dat je daar extra uitleg bij moet geven”, zegt Katleen Peleman.
De toekomst van de preventiebarometer
Het is de bedoeling dat Sciensano elke legislatuur een preventiebarometer afneemt. Zo krijgen we op termijn dus een goed zicht op de evoluties in het gebruik van alcohol en cannabis en de attitudes en vaardigheden hierrond. Duik je graag zelf in de cijfers? Lees dan de preventiebarometer rond alcohol of de preventiebarometer rond cannabis op de website van Sciensano.