Crackgebruik in de openbare ruimte in Brussel
Een onderzoek van safe.brussels en het Instituut voor Sociaal Drugsonderzoek van de Universiteit Gent, biedt een diepgaand inzicht in het gebruik van crack in het Brussels Hoofdstedelijk Gewest. Crack is een vorm van cocaïne die meestal gerookt wordt.
Het gebruik van crack in stedelijke contexten is niet nieuw, maar de omvang van het gebruik is dat wel. Het onderzoek focust op de sociaaleconomische achtergrond van mensen die crack gebruiken, hoeveel en hoe vaak ze crack gebruiken, en de bredere impact op de omgeving.
Het werd uitgevoerd met een mix van kwalitatieve en kwantitatieve methoden. Enerzijds werden focusgroepen georganiseerd met professionele actoren zoals hulpverleners, politie en preventiewerkers die regelmatig contact hebben met mensen die crack gebruiken. Anderzijds werd een survey afgenomen bij 104 mensen die crack gebruiken in Brussel.
Crackgebruik is een symptoom van een diepgeworteld maatschappelijk probleem
De resultaten wijzen op een significante stijging van het crackgebruik in de afgelopen jaren, mede versterkt door de COVID-19-pandemie. Professionals in de focusgroepen beschreven het fenomeen als “explosief” en benadrukten dat de toename niet alleen zichtbaar is in het aantal mensen die gebruiken, maar ook in de zichtbaarheid van het gebruik in de publieke ruimte, met name in stations en parken.
De stijgende armoede, dakloosheid en beperkte toegang tot sociale ondersteuning worden genoemd als belangrijke structurele oorzaken. Crackgebruik wordt gezien als een symptoom van bredere sociaaleconomische problemen in plaats van een op zichzelf staand fenomeen.
“Ik denk dat ze in een overlevingsmodus zitten. Vaak is crack eerder een reddingsboei dan het steentje dat je laat zinken. Je kan de reddingsboei niet zomaar weghalen.”
De focusgroepen benadrukten dat crackgebruik niet alleen een individueel probleem is, maar ook aanzienlijke maatschappelijke gevolgen heeft. De zichtbaarheid ervan in de publieke ruimte leidt tot gevoelens van onveiligheid bij burgers en verhoogt de druk op sociale en gezondheidsdiensten. Professionals signaleren dat de huidige diensten niet toereikend zijn om aan de basisbehoeften van deze kwetsbare groep gebruikers te voldoen. Dit leidt ertoe dat mensen zich om hun situatie draaglijker te maken richten op kortetermijnoplossingen, zoals het gebruik van drugs.
De meerderheid van de mensen die crack gebruiken, behoort tot een zeer kwetsbare groep. De survey toonde aan dat de overgrote meerderheid mannelijk is (83,7%), met een gemiddelde leeftijd van 44 jaar. Veel respondenten hebben een lange geschiedenis van sociaaleconomische achterstand. Slechts een derde heeft een eigen woonplaats, terwijl meer dan de helft aangeeft de afgelopen maand op straat te hebben geslapen. Bijna alle mensen die meededen aan het onderzoek leven van een vervangingsinkomen of hebben helemaal geen inkomen.
Daarnaast bleek dat nieuwkomers en mensen met een migratieachtergrond een aanzienlijk deel van de populatie uitmaken. Zij worden vaak geconfronteerd met barrières in de toegang tot sociale ondersteuning en door een gebrek aan toekomstperspectief komt middelenmisbruik bij hen sneller voor. Bij de deelnemers aan het onderzoek zitten zowel respondenten die recent drugs zijn beginnen te gebruiken als mensen met een lange geschiedenis van druggebruik. Denk bijvoorbeeld aan een heroïneverslaving, waarvoor ze momenteel substitutiebehandeling krijgen.
Een neerwaartse spiraal van intensief crackgebruik
Mensen gebruiken crack vaak in intensieve cycli van herhaald gebruik, vaak gedurende meerdere dagen zonder slaap. Door de korte, krachtige effecten van crack (de zogenaamde ‘flash’) voelen ze al snel een sterke behoefte om opnieuw te consumeren. De respondenten beschrijven een patroon waarbij ze consumeren tot ze fysiek niet meer kunnen of geen geld meer hebben om bij te kopen. De gemiddelde consumptie bedraagt ongeveer twee gram crack per dag. Er zijn echter grote verschillen naargelang de financiële situatie en de beschikbaarheid van de drug.
Crack wordt meestal gerookt via glazen pijpjes, hoewel metalen pijpjes en flesjes ook voorkomen. Crack injecteren komt in deze onderzoekspopulatie zeer zelden voor. Het crackgebruik in Brussel wordt sterk beïnvloed door sociale dynamieken. Het bereiden en consumeren van crack gebeurt vaak in groepsverband. Daarbij verdelen mensen taken zoals geldinzameling, gebruiksmateriaal verkrijgen en de bereiding van de crack.
Grote markt voor goedkope crack
Een ander belangrijk aandachtspunt dat in deze studie naar voor komt is de beschikbaarheid van crack. De prijs van cocaïne en crack is relatief laag, waardoor ook mensen met beperkte financiële middelen deze drugs kunnen kopen. Cocaïne en crack worden vaak gedistribueerd en verkocht bij hotspots in de publieke ruimte, zoals stations en parken. Dat maakt het fenomeen nog zichtbaarder.
“Er is op elke hoek een dealer. Het is zoals kauwgom in een winkel kopen.”
Veel mensen bereiden crack zelf uit cocaïnepoeder (met ammoniak of bicarbonaat), maar er is ook een opkomende actieve markt voor klaargemaakte crack. Deze trend kan wijzen op een verdere professionalisering van de crackmarkt. Dat kan gepaard gaan met nieuwe risico’s, zoals geweld en exploitatie door dealers.
Aanbevelingen voor een aanpak van crackgebruik op alle fronten
Het onderzoek formuleert een reeks aanbevelingen om de aanpak van het crackfenomeen te verbeteren. Zo pleiten de onderzoekers voor een structurele totaalaanpak, die er niet alleen op gericht is het crackgebruik te verminderen, maar ook de onderliggende sociaaleconomische oorzaken aanpakt. Dit vereist investeringen in huisvesting, armoedebestrijding en toegankelijke gezondheidszorg. Specifieke interventies zoals het openen van gebruiksruimtes, de uitbreiding van harm reduction maatregelen en een betere samenwerking tussen sociale diensten en politie en justitie worden sterk aanbevolen.
Daarnaast is er behoefte aan meer onderzoek en betere dataverzameling om de evolutie van het fenomeen te monitoren en de effectiviteit van interventies te evalueren. Alleen door deze combinatie van maatregelen kan er een duurzame oplossing voor het crackprobleem in Brussel komen.