Het NPS-care-project: een tipje van de sluier

In het onderzoek werden 45 Belgische personen die NPS gebruiken geïnterviewd. Al snel bleek dat ‘de’ gebruiker van NPS niet bestaat: het is een zeer heterogene groep met verschillende gebruikstrajecten. Ze schetsen een complex beeld van hun NPS-gebruik, waarbij ze verschillende functies aan verschillende stoffen toeschrijven, afhankelijk van wat ze zoeken en van de (sociale) context waarin ze zich bevinden. In de praktijk betekent dit dat vrijwel alle geïnterviewden zich niet beperken tot het gebruik van één stof en dat ze allemaal bekend zijn met de ‘klassieke’ tegenhangers van NPS. Het idee dat NPS de traditionele illegale drugs zullen vervangen, wordt niet door de respondenten ondersteund. Voor hen zijn NPS geen vervanging van, maar eerder een aanvulling op bestaande drugs.

Waarom gebruiken mensen NPS?

NPS worden om dezelfde redenen gebruikt als andere psychoactieve middelen. De meest aangehaalde interne motivatie van de respondenten is plezier (omdat het leuk is), gevolgd door redenen als meer energie, sociale binding en verkenning van de geest (veranderde bewustzijnstoestanden). Andere gebruikers noemen pijnstilling, om te ontspannen of om met het dagelijkse leven om te gaan.

Een belangrijke externe motivator heeft te maken met het feit dat NPS handiger in gebruik zijn dan klassieke drugs, voornamelijk doordat ze makkelijk online verkrijgbaar zijn. Een subgroep van gebruikers verkrijgt hun producten online en benadrukt daarbij de vermeende voordelen van anonimiteit, kwaliteit of prijs en een gevoel van veiligheid dat ze niet op de straatmarkt vinden.

Voor een meerderheid van de mensen die NPS gebruiken, zijn er ten slotte positieve interne motivaties die het gebruik ervan in de hand werken. NPS- en ander druggebruik vindt plaats in een sociale context, vaak in het uitgaansleven, bij specifieke gelegenheden en als tegengewicht voor een stressvolle carrière. Hoewel sommige respondenten problemen kennen, vaak door alcoholgebruik, is het gebruik van NPS voor de meeste van de respondenten recreatief of geïntegreerd. Dat wil zeggen dat het gebruik een plek heeft binnen hun leven zonder dat er grote problemen door ontstaan op andere levensdomeinen. De meest kwetsbare gebruikers worden gekenmerkt door een problematischer gebruik: zij hebben te maken met verslavingen, contact met het gerecht en stigmatisering en ze gebruiken klassieke illegale drugs in combinatie met NPS, afhankelijk van de beschikbaarheid. Hun belangrijkste motivatie om NPS of andere drugs te gebruiken, is omgaan met het dagelijkse leven en hun verantwoordelijkheden.

Waarover maken mensen die NPS gebruiken zich zorgen?

Op de vraag waarover ze zich zorgen maken, gaven mensen die NPS gebruiken een vaak terugkerend antwoord: de schaarste aan informatie over de stoffen die ze gebruiken (met name over de samenstelling en/of kwaliteit) en de onbekende effecten van veel NPS op hun gezondheid, met name op de lange termijn. Ze zijn zich bewust van de risico’s die verbonden zijn aan druggebruik en proberen deze risico’s actief te minimaliseren. Toch blijven er veel onzekerheden: mensen die NPS gebruiken hebben het gevoel proefkonijnen te zijn.

Veel mensen die NPS gebruiken, bleken wel bezig te zijn met de bevooroordeelde publieke perceptie van middelengebruik en het daaraan verbonden stigma. Hun ervaring is dat het stigmatiseren van mensen die gebruiken leidt tot specifieke extra schade. Het werpt een barrière op om hulp te zoeken wanneer dat nodig is of het kan de toekomst van mensen in gevaar brengen vanwege een strafblad. De meest kwetsbare gebruikers ervaren stigmatisering als een dagelijkse realiteit die vele aspecten van hun leven negatief beïnvloedt. Volgens de geïnterviewden is een publiek debat over de normalisering van druggebruik, met inbegrip van NPS, essentieel.

Visie op beleid

Vrijwel elke persoon die gebruikt, heeft een negatief beeld van het Belgische drugsbeleid en de Belgische drugwetgeving. Een verbodsbeleid wordt bestempeld als contraproductief, onethisch en een vrijbrief voor criminele organisaties. Het idee dat zij door de wetgeving als misdadigers worden gezien, is voor de respondenten onacceptabel. Samengevat stelt een grote meerderheid van de mensen die NPS gebruiken een wijziging van het drug- en NPS-beleid voor, met inbegrip van de regelgeving.

Schadebeperking wordt over het algemeen als cruciaal beschouwd, zeker voor NPS omdat de bron en samenstelling vaak onbekend zijn. Meer specifiek zijn de respondenten op zoek naar tastbare, praktische en bruikbare schadebeperkingstips als het gaat om het gebruik van verschillende NPS (bijvoorbeeld interacties tussen verschillende stoffen, goede informatie over de gezondheidsrisico’s van NPS en hoe deze geminimaliseerd kunnen worden, …).

De implementatie van drug checking was de belangrijkste behoefte van schadebeperkende aard die voor vrijwel alle NPS-gebruikers is aangehaald. Kwaliteitscontrole en informatie over de samenstelling van stoffen door middel van drug checking worden vanuit gezondheidsoogpunt als essentieel ervaren. Dergelijke diensten zouden bij voorkeur op verschillende locaties moeten worden aangeboden en ook op locaties waar het gebruik van NPS het meest voorkomt (bv. op festivals).

Zorgbehoeften

Wat het zorgaanbod betreft, kampen mensen die NPS gebruiken vooral met een gebrek aan kennis over NPS in bestaande gespecialiseerde diensten. Om hieraan tegemoet te komen zou het personeel opgeleid moeten worden omtrent NPS, zouden mensen die NPS gebruiken niet gelijkgesteld mogen worden aan mensen die klassieke drugs gebruiken en zouden er trajecten of diensten op maat moeten zijn. Verschillende geïnterviewden vonden het een goed idee de opties te bekijken om ervaringsdeskundigen in te zetten in de zorg.

Het gebruik van NPS door de ogen van zorgverleners

Om rekening te houden met de opvattingen en behoeften van het werkveld (preventie, schadebeperking en zorg) brachten de onderzoekers 31 professionals in groepsgesprekken samen en gaven hen de opdracht om de ontbrekende initiatieven op het gebied van NPS te inventariseren.

De belangrijkste behoeften gaan over de volgende thema’s:

• Meer gewicht geven aan schadebeperking in het drug- en NPS-beleid
• Hervorming van de drug- en NPS-wetgeving om de schade door de criminalisering van middelengebruik tot een minimum te beperken
• Stimuleren van wetenschappelijk onderzoek naar het NPS-fenomeen
• Interactie tussen professionals en mensen die NPS gebruiken, inclusief betrokkenheid van de laatste bij het NPS-beleid
• Opleiding en training over NPS voor de gezondheidszorg (van algemeen tot gespecialiseerd)
• Verzamelen en bijwerken van kwaliteitsvolle informatie over het gebruik van NPS, mogelijk geïntegreerd in een online database
• Ontwikkelen van een drugs/NPS checking netwerk als schadebeperkingsmaatregel en monitoringinstrument

Daarnaast werd via een enquête gepeild naar de opinie over 21 specifieke professionele behoeften. In totaal ontvingen we 272 geldige antwoorden (147 Franstalig/125 Nederlandstalig).

Personen die NPS gebruiken en zorgverleners identificeren dezelfde twee belangrijkste behoeften op vlak van preventie, schadebeperking en zorg: de implementatie van drug checking en een verandering van het beleid en de wetgeving omtrent drug checking.

Dit onderzoek geeft inzicht in het perspectief van de mensen die NPS gebruiken en van de professionals. Voor beide groepen blijkt er een nood aan meer informatie, aan opleidingen, harm reduction-initiatieven en een hervorming van de huidige regelgeving (niet beperkt tot NPS) in het kader van schadebeperking.