Meer impact met preventie dankzij de kracht van omgevingsinterventies

Omgevingsinterventies zijn preventieve maatregelen die door aanpassingen in de omgeving gezond gedrag stimuleren en risicovol gedrag verminderen. Ze spelen in op automatische en onbewuste denkpatronen die een grote rol spelen bij gedrag zoals het gebruik van alcohol, illegale drugs, gokken en gamen. Dit maakt ze bijzonder relevant in omgevingen waar veel triggers aanwezig zijn, zoals het nachtleven.

Er zijn drie categorieën van omgevingsinterventies:

• Regelgevende interventies: bijvoorbeeld een alcoholverbod voor -18-jarigen of controles op rijden onder invloed.
• Fysieke interventies: bijvoorbeeld de inrichting van danscafés en stadsplanning of het voorzien van openbaar vervoer.
• Economische interventies: bijvoorbeeld prijsbeleid, belastingen of subsidies die het vrijetijdsaanbod toegankelijker maken.

Vaak overlappen deze categorieën en versterken ze elkaar, met als doel een veiligere en gezondere leefomgeving te creëren.

Omgevingsinterventies zijn een zeer waardevol onderdeel van alcohol- en drugpreventie. Er zijn heel wat redenen om te kiezen voor omgevingsinterventies: ze hebben een groot bereik, houden rekening met automatische en onbewuste denkpatronen, vergroten de directe impact op gedrag, beïnvloeden sociale normen en bevorderen gelijke kansen.

Brede impact

Met omgevingsinterventies bereik je in één keer een groot aantal mensen, waardoor gezond gedrag toegankelijker wordt voor een brede groep. Dit vergroot het bereik van preventieve maatregelen.

Voorbeeld: Door gratis water aan te bieden op evenementen en in de horeca, stimuleer je het drinken van water en maak je gezond gedrag voor velen toegankelijker. Dit vermindert bovendien problemen die kunnen voortvloeien uit het gebruik van alcohol of drugs.

Minder afhankelijk van bewuste keuzes

Veel gedrag, zoals het gebruik van alcohol, drugs, gokken en gamen, komt voort uit automatische en onbewuste patronen. Mensen gaan deze middelen net gebruiken in situaties waar ze even willen ontspannen en de controle willen loslaten. Omgevingsinterventies houden hier rekening mee en werken zelfs wanneer er geen individuele motivatie is. Door triggers in de omgeving aan te passen, verklein je de kans op risicovol gedrag.

Voorbeeld: Door alcoholvrije opties goedkoper, opvallender en aantrekkelijker te maken, kiezen mensen sneller voor een gezonder alternatief, zonder dat ze daar bewust over nadenken.

Directe impact op gedrag en sociale normen

Omgevingsinterventies hebben een directe invloed op gedrag en kunnen sociale normen verschuiven. Veranderingen in gedragskeuzes zorgen ervoor dat de grenzen van wat als normaal en acceptabel wordt gezien, verschuiven. Door in te zetten op omgevingsinterventies draag je bij aan het vormgeven van sociale normen in jouw omgeving.

Voorbeeld: Waar het vroeger normaal was dat kinderen tafelbier dronken, is dat vandaag de dag vrijwel ondenkbaar. Wetgeving die alcoholverkoop aan minderjarigen verbiedt, samen met controles en leeftijdsbandjes op evenementen, hebben de perceptie en normen rondom alcoholgebruik bij jongeren veranderd. Uit marktonderzoek in het kader van Tournée Minérale in 2023 blijkt dat 66% van de volwassen Vlaamse bevolking vindt dat de minimumleeftijd voor alcoholaankoop naar 18 jaar moet worden verhoogd.

Redenen genoeg om aan de slag te gaan met omgevingsinterventies! Maar hoe vertaal je deze inzichten naar de praktijk?

Om de kennis over omgevingsinterventies en de toepassing ervan te bevorderen, heeft VAD een inspiratietool ontwikkeld. Deze tool biedt concrete voorbeelden, wetenschappelijke inzichten en praktische tips om omgevingsinterventies effectief toe te passen.

Ontwikkeld in samenwerking met de doelgroep

De inspiratietool omgevingsinterventies is niet alleen vóór, maar ook samen met de doelgroep ontwikkeld. Tijdens het ontwikkelingsproces gaven verschillende preventiewerkers en gezondheidspromotoren waardevolle feedback om de tool zo praktisch en bruikbaar mogelijk te maken. Daarnaast werden concrete praktijkvoorbeelden verzameld met de hulp van een brede groep aan preventiewerkers. Deze samenwerking zorgde ervoor dat de tool nauw aansluit bij de noden en ervaringen uit het werkveld, en een breed scala aan toepasbare strategieën bevat.

De inspiratietool is ontworpen om interventies op maat te bieden, afgestemd op een specifieke setting en thema. De inhoud van deze inspiratietool is gebaseerd op wetenschappelijke onderzoeksliteratuur en aangevuld met praktijkvoorbeelden van preventiewerkers . Hierdoor biedt de tool zowel theoretisch onderbouwde als praktisch toepasbare oplossingen.

Functionaliteiten van de tool:

• Filter op setting: selecteer de interventies die aansluiten bij de setting waar je naar werkt: lokaal beleid, uitgaan, vrije tijd, horeca, detailhandel, jeugdwerk, onderwijs, werk, sport, jeugdhulp, gehandicaptenzorg, gokaanbieders of justitie.
• Filter op niveau: deze filter bepaalt het niveau waarop er rond de interventie gewerkt kan worden: vanuit een specifieke organisatie, door de lokale overheid en/of op door de Vlaamse of Federale overheid..
• Filter op thema: Vind interventies over een specifiek thema: alcohol, illegale drugs, gokken en gamen.
• Filter op soort interventie: deze filter geeft een opdeling op basis van de drie categorieën van omgevingsinterventies: regelgevend, fysiek of economisch.

Omgevingsinterventies bieden een krachtige manier om met kleine aanpassingen een groot bereik te hebben en impact te realiseren. Met beperkte inspanningen kan je al een significante verandering teweegbrengen binnen jouw regio of organisatie. Maak mee het verschil en ontdek de inspiratietool.

Bouw mee aan de inspiratietool

De inspiratietool is een groeiende verzameling aan inspirerende interventies. We blijven ook in de toekomst de inspiratietool omgevingsinterventies verder uitbreiden met nieuwe inspirerende voorbeelden. Jouw ervaring kan daaraan bijdragen. Heb je een succesvolle omgevingsinterventie toegepast die nog niet in de tool staat? Deel je kennis en inspireer anderen door contact op te nemen met  karen.vanmarcke@vad.be.

Wil je meer weten?

• Lees het document ‘’Meer impact met alcohol- en drugpreventie: de kracht van omgevingsinterventies’.
• Bekijk het gratis webinar over omgevingsgerichte preventie.