Omgevingsanalyse: de sleutel tot een succesvol lokaal alcohol- en drugbeleid

Het vernieuwde stappenplan voor een lokaal alcohol- en drugbeleid

Als preventiewerker of beleidsmaker in een stad of gemeente werk je aan een gezondere en veiligere leefomgeving. Een effectief lokaal alcohol- en drugbeleid speelt daarin een grote rol. Maar hoe begin je daaraan? Met het vernieuwde stappenplan ‘Omdat iedereen erbij wint. Samen voor een lokaal alcohol- en drugbeleid’ zet je stap voor stap een beleid op dat niet alleen afgestemd is op de noden van je gemeente, maar dat ook breed gedragen wordt door alle betrokken partijen.

Partners samenbrengen en een visie uittekenen

De eerste stap is de opstartfase, waarin je de belangrijkste partners in kaart brengt. Denk hierbij aan gemeentelijke diensten, lokale hulpverleners, politie, scholen en verenigingen. Door deze stakeholders vanaf het begin te betrekken, creëer je een sterk draagvlak en een gedeeld gevoel van verantwoordelijkheid. Een goede basis begint altijd met een goede samenwerking.

Daarna volgt de organisatiefase, waarin je de nodige overlegstructuren opzet: je vormt een werkgroep waarin alle stakeholders vertegenwoordigd zijn. Samen werken jullie aan een gedragen visie op het lokale alcohol- en drugbeleid. Een heldere en realistische visie is cruciaal, want de visie vormt de leidraad voor alle verdere stappen in het proces.

Omgevingsanalyse als basis voor beleidsplan rond alcohol en andere drugs

Nu kan je beginnen aan de omgevingsanalyse, waarin je een profielschets maakt van de lokale situatie. : Welke middelen worden er gebruikt? Wie gebruikt deze middelen? Wat zijn de specifieke problemen? En wat zijn de behoeften en ervaringen van de lokale stakeholders? Uit deze analyse komen een aantal specifieke zaken voort waar je doelgericht aan gaat werken. Het helpt je dus om de juiste prioriteiten te stellen en richting te geven aan je beleid.

Op basis van de omgevingsanalyse maak je het beleidsplan om de specifieke situatie in je gemeente aan te pakken. Het beleidsplan bevat concrete doelen en stelt maatregelen voor om die te behalen. Het is belangrijk dat de acties die je voorstelt haalbaar en relevant zijn, zodat ze aansluiten bij de verwachtingen en noden van de gemeente. Een goed beleidsplan vormt de basis voor een effectieve uitvoering, waarbij alle partijen betrokken blijven.

Wanneer het beleidsplan klaar is, start je met de implementatie van de voorgestelde acties. Dit is het moment waarop de samenwerking en betrokkenheid hun vruchten afwerpen. De praktische uitvoering verloopt stap voor stap, met als doel de leefomgeving gezonder en veiliger te maken voor alle inwoners.

Beleid en maatregelen doorlopend evalueren

Evaluatie loopt als rode draad doorheen alle te nemen stappen. Evalueren doe je niet alleen aan het einde van het proces, maar doorheen elke fase. Door voortdurend te meten en te reflecteren, kan je tijdig bijsturen en de resultaten verbeteren. Zo zorg je ervoor dat je beleid altijd actueel en doeltreffend blijft.

De omgevingsanalyse van je stad of gemeente

Een goede omgevingsanalyse is een essentieel onderdeel van een lokaal alcohol- en drugbeleid. Het opstellen van zo’n omgevingsanalyse vergt echter tijd en middelen, die er vaak niet zijn. Tegelijkertijd is er wel een groeiende vraag van preventiewerkers en steden en gemeenten naar lokale en goed onderbouwde cijfers en informatie over risico- en beschermende factoren voor alcohol- en druggebruik. Om aan die nood te kunnen beantwoorden, heeft VAD in samenwerking met een aantal gemeenten en steden de afgelopen tweeëneenhalf jaar een pilootstudie uitgevoerd.

De pilootstudie: data verzamelen over de stad of gemeente

In 2021 lanceerde VAD een oproep voor steden en gemeenten om mee te werken aan een pilootstudie. Drie lokale besturen – Aarschot, Arendonk en Beveren – werden geselecteerd op basis van criteria zoals lokale samenwerking, draagvlak en demografie. Bij de selectie werd ook rekening gehouden met de geografische spreiding van de pilootgemeenten en -steden.

De studie onderzocht de haalbaarheid van verschillende vormen van dataverzameling. Daarbij werd in ingezet op 3 pistes:

• Verzameling van data over risico- en beschermende factoren uit openbare databanken. Hierbij werd beroep gedaan op online databanken die per gemeente informatie bevatten over relevante omgevingsfactoren. Denk bijvoorbeeld aan de Gemeente-Stadsmonitor en de lokale vrijetijdsmonitor.
• Verzameling van data over gebruik van alcohol en illegale drugs en risico- en beschermende factoren via een online lokale burgerbevraging.
• Verzameling van data over de ervaringen, noden en behoeften van stakeholders via een lokale stakeholdersbevraging.

De pilootgemeenten stuurden de burgers en stakeholders een uitnodiging om de bevraging in te vullen. Vervolgens analyseerden VAD-medewerkers alle informatie en schreven ze voor elke pilootgemeente een omgevingsrapport op maat uit.

De pilootstudie leverde niet alleen nuttige informatie op, maar ook waardevolle inzichten over hoe haalbaar het is een omgevingsanalyse te maken op grote schaal, zoals in de drie pilootgemeenten. VAD ontwikkelde een instrument om efficiënter gegevens uit openbare databanken te kunnen halen. Hiermee halen we automatisch de meest relevante gegevens voor een specifieke gemeente uit de dataset. Daarnaast werd er een tool ontworpen die de analyse van de stakeholdersbevraging vereenvoudigt.

De resultaten van de lokale burgerbevraging verwerken, bleek echter een grote uitdaging. Door de grote omvang van de enquête kostte het veel tijd om de resultaten te verwerken en te analyseren. Bovendien bleek het, door beperkte middelen, niet mogelijk om een representatieve steekproef te krijgen. Hierdoor konden de resultaten niet worden gegeneraliseerd naar de volledige bevolking van de gemeenten. Daarom is besloten de burgerbevraging niet meer op te nemen in het uiteindelijke omgevingsanalyse-instrument.

VAD je omgevingsanalyse laten maken

VAD kan een omgevingsanalyse maken op basis van de methode die getest werd in het pilootproject. De stad of gemeente ontvangt daarvan een rapport met volgende gegevens:

• Een analyse van de meest actuele Vlaamse prevalentiecijfers voor de thema’s gamen, gokken, alcohol, psychoactieve medicatie en illegale drugs.
• Een schatting van het aantal inwoners in je stad of gemeente dat roesmiddelen gebruikt, gamet of gokt. Ook het aantal inwoners dat mogelijk riskant gebruikt, gamet of gokt, wordt geschat. De schatting gebeurt op basis van de ALAD-simulatie.
• Een analyse van de lokale risico- en beschermende factoren per setting (vrije tijd, school, welbevinden & levensgebeurtenissen, gezinnen, peergroep & sociale omgeving en wonen in mijn buurt).
• Een analyse van de ervaren problemen, noden en behoeften van lokale stakeholders op basis van een stakeholderbevraging.
• Aanbevelingen voor mogelijke prioriteiten en accenten voor het lokaal alcohol- en drugbeleid op basis van de geanalyseerde data.

Zelf een omgevingsanalyse aanvragen

Wil je als stad of gemeente aan de slag met een omgevingsanalyse? Bekijk dan eerst of je aan de voorwaarden voldoet en neem contact op met de regionale preventiewerker van het CGG of met het Logo. Zij begeleiden je door het proces en helpen je bij de uitwerking van een lokaal alcohol- en drugbeleid.

Voorwaarden:

• Er is een uitgebreid stakeholdersnetwerk.
• Er is een lokaal stakeholdersoverleg of stuurgroep.
• Er is een gezamenlijke visie of de intentie om een visie uit te werken.
• Het CGG of Logo is betrokken als coach tijdens het traject.
• Er is de intentie om de lokale omgevingsanalyse te gebruiken als basis voor het lokaal alcohol- en drugbeleid.

Ontdek het stappenplan