Ketamine onder de loep: inzichten uit praktijk en gebruikerservaringen

Maarten de Greef van Sciensano presenteerde cijfers over de evolutie van ketaminegebruik in België. Uit rioolwateronderzoek blijkt een duidelijke stijging: tot 11 keer meer ketamine in het afvalwater van Antwerpen en Brussel dan tien jaar geleden. Ook bevolkingsonderzoeken bevestigen deze trend: het aandeel Belgen dat ketamine gebruikt steeg van 0,4% in 2018 naar 0,6% in 2024.

Opvallend zijn de regionale verschillen: Vlaanderen kent het hoogste gebruik, gevolgd door Brussel, terwijl Wallonië achterblijft. Een belangrijke nuance in de cijfers is dat het maandelijkse gebruik daalt, maar het wekelijkse gebruik stijgt. Dit patroon suggereert dat mensen die ketamine ontdekken, het vaker gaan gebruiken.

De gemiddelde persoon die ketamine gebruikt is een man tussen 15 en 45 jaar, met een gemiddelde behandelingsleeftijd van 25-26 jaar. Opvallend is dat 40% al begon voor zijn 20ste levensjaar. Het gebruik vindt voornamelijk plaats in het uitgaansleven (40%), met vrienden (33%) of alleen thuis (20%). Meer dan de helft (55%) koopt bewust bij dealers, wat wijst op een doelgerichte zoektocht naar de stof.

Ook binnen de hulpverlening is de stijging merkbaar: het aandeel ketaminegerelateerde verslavingsbehandelingen groeide van 1% naar 3% van het totaal. Dit wijst op een groeiende problematiek die professionele aandacht vraagt.

Generation Z (geboren tussen 1997-2012) heeft vandaag drie keer meer kans op ketaminegebruik dan jongeren tien jaar geleden. Deze generatie kampt met specifieke kwetsbaarheden die ketamine aantrekkelijk maken:

• De impact van de coronapandemie op sociale ontwikkeling
• Digitale overload en schermverslaving
• Existentiële angst door klimaat- en economische onzekerheid
• Gebrek aan toekomstperspectief

Ketamine wordt vaak omschreven als de “perfecte drug voor depressieve jongvolwassenen zonder geld en toekomst”. De stof biedt een verdovende werking voor emotionele pijn tegen een relatief lage prijs (€15-35 per gram versus €50 voor cocaïne). Deze betaalbaarheid, gecombineerd met nieuwsgierigheid door media-aandacht, maakt ketamine toegankelijk voor jongeren.

Ketamine is een snelwerkend verdovingsmiddel dat sinds de jaren ’60 medisch wordt gebruikt. Het werkt via een duaal systeem: het NMDA glutamaatsysteem (dissociatieve effecten) en het opioïde systeem (antidepressieve werking). Mensen die ketamine gebruiken, ervaren een scheiding tussen lichaam en geest. Dit kan leiden tot hallucinaties en het gevreesde “K-hole”-effect bij hogere doses.

De werkingsduur bedraagt ongeveer een uur, wat een dosis-effect relatie creëert van dromerig (lage dosis) tot volledige dissociatie (hoge dosis). Deze korte werkingsduur draagt bij aan het verslavingsrisico, omdat mensen die ketamine gebruiken snel geneigd zijn om opnieuw te gebruiken.

Het webinar identificeerde verschillende redenen waarom mensen ketamine gebruiken:

• Specifieke effecten: euforisch, dissociatief, hallucinogeen
• Betaalbaarheid: significant goedkoper dan andere drugs
• Nieuwsgierigheid: door toegenomen media-aandacht
• Copingsmechanisme: zelfmedicatie voor stress, trauma, depressie
• Populariteit in muziekscene: vooral techno en rave-cultuur

Ketaminegebruik brengt verschillende risico’s met zich mee, variërend van korte- tot langetermijneffecten. Op korte termijn kunnen verwarring, coördinatieverlies en misselijkheid optreden. Omdat de pijnprikkels verdwijnen, kunnen verwondingen onopgemerkt blijven. De combinatie van misselijkheid en bewustzijnsverlies verhoogt bovendien het risico op verstikkingsgevaar.

Een van de meest serieuze langetermijnrisico’s is ketamine-geïnduceerde uropathologie. Deze aandoening tast niet alleen de blaas aan, maar ook nieren, lever en maag. Dit kan voorkomen bij gebruik van meer dan drie keer per week gedurende een periode van 6 tot 12 maanden.

Symptomen zijn herkenbaar:

• Om de 10 minuten naar het toilet moeten
• Constante aandrang
• “K-cramps” (buikpijn)
• Nachtelijk plassen
• Pijnlijk plassen

Vrouwen ontwikkelen vaak ernstiger symptomen. Het belangrijkste: alleen stoppen met ketamine helpt, vroege detectie is cruciaal voor het voorkomen van permanente schade.

Verslaving aan ketamine verloopt via twee routes: Enerzijds biedt het opioïdesysteem fysieke en emotionele pijnstilling, anderzijds ontstaat psychische afhankelijkheid van het dissociatieve effect. De korte werkingsduur en snelle tolerantie versterken het risico op excessief gebruik aanzienlijk.

Drie factoren versterken het verslavingsrisico:

1. Korte werkingsduur leidt tot herhaald gebruik
2. Snelle tolerantieopbouw vereist hogere doses
3. Sterke psychische ontwenning met depressie, angst en craving

Safe ’n Sound deelde waardevolle inzichten uit hun praktijkervaring in het uitgaansleven. Ketamine is een veelbesproken onderwerp aan hun infostanden, waarbij jongeren vooral vragen stellen over combinaties, neusschade en testmogelijkheden. Opvallend is dat veel mensen die ketamine gebruiken willen blijven gebruiken, ook na negatieve ervaringen.

Hun laagdrempelige, niet-veroordelende aanpak zet in op:

• Correcte informatie over dosering, setting en combinaties
• Vroege detectie van problematisch gebruik
• Doorverwijzing zonder stigma
• Peer support door getrainde vrijwilligers

Een zorgwekkende ontwikkeling is het toenemende combinatiegebruik, waarbij ketamine wordt gemengd met andere stoffen. Populaire combinaties zijn CK (cocaïne + ketamine) en “pink powder” (MDMA + ketamine + cafeïne). Vooral de combinatie met andere verdovingsmiddelen is gevaarlijk en verhoogt het risico op complicaties.

VAD ontwikkelde in samenwerking met Jellinek (Nederland) een ketamine-zelftest. De test bestaat uit 16 vragen, combineert bestaande instrumenten en biedt gepersonaliseerd advies op B1-leesniveau. De test peilt naar gebruiksfrequentie, motivaties, context en lichamelijke problemen, met specifieke aandacht voor blaasklachten.

De test is gebaseerd op:

• ASSIST: algemene risicoscoring
• Ketamine Side Effect Tool: klinische bijwerkingen
• SUM: gebruiksmotieven
• Single Item Stage of Change: veranderingsbereidheid

De adviezen gaan verder dan standaard risicoscores en geven specifieke tips per antwoord. Bijvoorbeeld: de test verwijst bij seksuele motieven naar de BUTT-app en geeft bij combinatiegebruik uitleg over specifieke risico’s.

Bekijk de ketamine-zelftest

Voor problematisch ketaminegebruik zijn verschillende behandelingsvormen beschikbaar. Cognitieve gedragstherapie en mindfulness-therapie tonen goede resultaten. Een multidisciplinaire aanpak, met artsen, psychologen en urologen, is vaak noodzakelijk.

Meer dan 50% van de mensen die ketamine gebruiken heeft een onderliggende psychische aandoening, wat dubbele diagnose-behandeling vereist. Bij medicatie is voorzichtigheid geboden, hoewel buprenorfine in sommige gevallen wordt overwogen – meer onderzoek is hier nodig.

Praktische tips voor professionals

Het webinar leverde concrete handvatten voor professionals in preventie, welzijn en zorg:

1. Creëer een open gesprekssfeer

• Vermijd moraliserende taal
• Neem een nieuwsgierige, niet-veroordelende houding aan
• Erken de complexiteit van ketaminegebruik

2. Herken signalen van problematisch gebruik

• Let op verhoogde frequentie en isolement bij gebruik
• Vraag expliciet naar blaasproblemen – dit kan wijzen op uropathologie
• Wees alert op sterke craving en lichamelijke klachten
• Observeer veranderingen in gedrag en sociale contacten

3. Informeer over risico’s en alternatieven

• Bied feitelijke informatie zonder bangmakerij
• Bespreek harm reduction-strategieën
• Geef uitleg over dosering, setting en timing

4. Werk multidisciplinair

• Betrek artsen, psychosociaal werkers en urologen
• Erken de link tussen ketaminegebruik en psychische kwetsbaarheid
• Zorg voor goede doorverwijzing tussen diensten

5. Gebruik de taal van de doelgroep

• Sluit aan bij de leefwereld van jongeren
• Werk met peers of ervaringsdeskundigen waar mogelijk
• Respecteer autonomie: bied opties, geen verplichtingen
• Ken de straattermen: “keta” en “special”

6. Focus op vroeginterventie

• Zet in op preventie voordat problemen escaleren
• Maak gebruik van tools zoals de ketamine-zelftest
• Bied laagdrempelige hulp aan

Het webinar benadrukte het belang van context bij ketaminegebruik. Niet elk gebruik is automatisch problematisch. Er werd een onderscheid gemaakt tussen:

• Laag risico: overwogen keuze, kennis van het product, passende context
• Riskant gebruik: weinig informatie, gewoonte, alleen gebruiken, coping voor stress
• Problematisch gebruik: voldoen aan DSM-criteria, tolerantie, ontwenning, verlies van levensbeheersing

Deze nuance is belangrijk voor professionals om gepaste interventies te kunnen aanbieden.

Het ketaminefenomeen vormt een groeiende uitdaging die veel verder reikt dan alleen het gebruik van een drug. Het raakt aan de kwetsbaarheid van een hele generatie jongeren die worstelt met existentiële onzekerheid en emotionele pijn.

Vroegsignalering, gepersonaliseerde hulp en erkenning van Generation Z’s specifieke kwetsbaarheden vormen de sleutel tot succes.

Het webinar maakte duidelijk dat ketamine meer is dan een tijdelijke trend. Het vraagt om een structurele, contextbewuste respons waarbij harm reduction en vroeginterventie centraal staan. De focus moet liggen op het creëren van veilige gespreksmogelijkheden, het herkennen van problematisch gebruik en het bieden van gepaste ondersteuning zonder oordeel.

Bekijk het webinar over ketamine