Naar een alcoholvrij ziekenhuis 

Op de spoedafdeling worden zorgverleners regelmatig geconfronteerd met de kortetermijngevolgen van overmatig alcoholgebruik. Daarnaast vergroot regelmatig alcoholgebruik de kans op hart- en vaatziekten, levercirrose, gastro-intestinale problemen, hersenbeschadiging, pancreatitis en verschillende kankers. Bovendien is er een trager herstel na operaties.  

Uit recent onderzoek in België blijkt dat 1 op 2 personen die riskant alcohol drinkt, de intentie heeft om dat gebruik in het komende jaar te minderen. Een ziekenhuis zou als gezondheidscentrum een omgeving moeten zijn waarin ongezond gedrag, zoals alcoholgebruik, niet wordt gefaciliteerd. Alcoholverkoop hoort hier dus logischerwijs niet thuis.  

Meer dan tien Vlaamse ziekenhuizen implementeerden dan ook een strenger alcoholbeleid om richting alcoholvrij te gaan, waaronder AZ Groeninge en Jessa ziekenhuis. Hieronder hun belangrijkste ervaringen bij dit traject, zoals toegelicht werd tijdens het webinar.  

Zoals bij Jessa ziekenhuis het geval is, kan het initiatief vanuit de directie komen. Een alcoholbeleid wordt best uitgewerkt vanuit een werkgroep met enkele geëngageerde artsen en directieleden, medewerkers van de communicatiedienst, zorg–, project- en/of preventiemanagers. In AZ Groeninge werd de dienst psychiatrie en de adviesraad van medewerkers ook betrokken. Hun werkgroep kwam zo’n vier keer per jaar samen. Het traject van visieontwikkeling tot implementatie van een uitgewerkt beleid duurt gewoonlijk enkele jaren.  

In de aanloop naar een nieuw beleid op niveau van het personeel, breidde Jessa ziekenhuis stap voor stap het aanbod van non-alcoholische dranken uit op recepties en symposia. Tijdens een testfase vonden afwisselend recepties plaats met en zonder alcohol. De reacties op de alcoholvrije momenten waren positief. Zo werd bijvoorbeeld de jaarlijkse ‘kerstborrel’ omgevormd tot een alcoholvrije ‘kersthappening’.  

AZ Groeninge verbiedt geen verkoop van alcoholische dranken in de bistro, maar halveerde wel het aanbod en maakte het minder opvallend. De alcoholvrije alternatieven werden uitgebreid en meer in het zicht geplaatst.  

Een goede bekendmaking van het nieuwe beleid is belangrijk. Dit gebeurt best via verschillende communicatiekanalen zoals een nieuwsbrief voor medewerkers, aangepaste info op de website en folders op de afdelingen om patiënten en bezoekers te informeren. Daarnaast is sensibilisering en opleiding van ziekenhuismedewerkers over de medische impact van alcoholgebruik van belang. In AZ Groeninge volgde de werkgroep deze communicatie op om eventuele weerstand te managen. Zowel in Jessa ziekenhuis als in AZ Groeninge kwam er weinig weerstand van bezoekers, personeel en medewerkers op het nieuwe beleid.  

De werkgroep van Jessa ziekenhuis monitort ook de impact op de omzet van de bezoekerscafetaria’s. Zo had de stop van alcoholverkoop praktisch geen invloed op de omzet van de cafetaria waar voornamelijk bezoekers komen. De omzet daalde wel wat in een cafetaria met veel externe klanten.  

Soms is een uitzondering mogelijk. Bijvoorbeeld tijdens een personeelsfeest buiten de ziekenhuiscampus, wanneer familieleden alcohol meebrengen op de palliatieve dienst of bij een misviering. In AZ Groeninge hangen de regels bijvoorbeeld zichtbaar op de materniteit, maar de frigo’s op de kamers worden niet gecontroleerd. Anderzijds is het personeel wel bereid om mensen erop aan te spreken wanneer er alcohol geschonken wordt op de dienst.  

Toch blijft het voor vele ziekenhuizen een uitdaging om een alcoholbeleid volledig uit te werken op zowel het niveau van de patiënt, als de bezoeker en het ziekenhuispersoneel. Volgens CAO 100 moeten ondernemingen een preventief alcohol- en drugbeleid voeren voor hun werknemers. Deze CAO is bindend voor de private ziekenhuizen (het merendeel) en kan inspirerend zijn voor de openbare ziekenhuizen. Tools zoals Qado helpen bij het personeelsluik, maar dat is slechts één onderdeel van het bredere beleid.  Zo is een zorgpad alcohol ook deel van dit beleid. Lees in dit artikel meer over het project zorgpad alcohol. Omgevingsinterventies zoals het aanbieden van gratis kraantjeswater, hebben ook een grote impact.

Helaas slagen vele ziekenhuizen er nog niet in om een beter alcoholbeleid te ontwikkelen en te implementeren. Factoren zoals beperkt budget voor preventie, tekort aan motivatie van directieleden en beperkte kennis over de aanpak hiervan kunnen hiermee te maken hebben. Een strenger wetgevend kader zou ziekenhuizen hierin erg ondersteunen.  

Het huidige actieplan van de interfederale strategie alcohol loopt eind 2025 af en wordt dit jaar geëvalueerd in functie van het nieuwe actieplan (2026-2028). We hopen dat de wetgeving rond alcoholverkoop in ziekenhuizen hierin verstrengd wordt.  

Momenteel is er een verbod op de verkoop van gekoelde alcoholische dranken en gekoeld of niet-gekoelde sterkedranken in ziekenhuizen, met uitzondering van de cafetaria.  

Gekoelde wijn of gekoeld bier mag dus bijvoorbeeld niet meer verkocht worden in het ziekenhuiswinkeltje of geschonken worden op de afdelingen. Wanneer het niet gekoeld werd, dan mag het nog wel. Ziekenhuizen hebben nood aan een duidelijker en strenger wetgevend kader. Dit kan door bijvoorbeeld een aanvullend verbod op de verkoop van niet-gekoelde alcoholische dranken en/of door de cafetaria als uitzondering weg te laten.  

Dank aan Sanne Decoster (projectmedewerker zorgpad alcohol in AZ Groeninge) en Guy Goddefroy (facilitair directeur bij Jessa ziekenhuis) om hun inspirerende ervaringen te delen.