10 jaar project zorgpad alcohol in algemene ziekenhuizen
Sinds 2014 heeft VAD de opdracht om een aantal Vlaamse algemene ziekenhuizen te coördineren in de aanpak van alcoholproblemen. Vanaf dan beschikt AZ Groeninge in Kortrijk over een projectmedewerker alcohol in het kader van dit federaal project. In 2016 startte hetzelfde project in UZ Gent en ziekenhuis Oost-Limburg. Eind 2021 gingen ook AZ Sint-Jan Brugge, ZAS en UZ Brussel van start met het project. Maar liefst 24 Vlaamse kandidaat-ziekenhuizen dienden toen een projectaanvraag in. Ondertussen is het project in 14 Belgische ziekenhuizen uitgerold. In oktober 2024 is er een projectoproep voor nieuwe ziekenhuizen om in te tekenen op het project.
Aanpak van alcoholproblemen optimaliseren
Het doel van het project zorgpad alcohol is de aanpak van alcoholproblemen in het algemeen ziekenhuis optimaliseren door riskant en schadelijk gebruik sneller te detecteren en vervolgens zo adequaat mogelijk te reageren. Vanuit de federale overheidsdienst volksgezondheid, veiligheid van de voedselketen en leefmilieu werden onder meer volgende projectdoelstellingen geformuleerd.
- Sensibilisering en vorming van het ziekenhuispersoneel over alcoholgebruik;
- Screening van alle patiënten naar riskant alcoholgebruik en stoornissen in alcoholgebruik;
- Interventie door het te bespreken door middel van kort-interventie, behandeling en doorverwijzing;
- Ontwenning tijdig detecteren en delirium voorkomen.
Sensibiliseren van zorgverleners
Naast de ontwikkeling van een zorgpad, besteden de projectmedewerkers aandacht aan het vormen en sensibiliseren van zorgverleners. De acties in kader van Tournée Minérale zijn hier een mooi voorbeeld van. Zowel voor zorgverleners als patiënten worden dan folders en affiches verspreid, evenementen georganiseerd, artikels geschreven, enzovoort. Zorgverleners met een onbevooroordeelde visie over stoornissen in alcoholgebruik kunnen dit thema namelijk beter bespreekbaar maken met hun patiënten.
Online en offline vormingen
Tijdens de covidperiode ontwikkelde VAD samen met de deelnemende ziekenhuizen vier digitale vormingsmodules. Elke module bestaat uit een filmpje van 15 à 20 minuten, gevolgd door vier verwerkingsvragen. De modules gaan over ‘productinfo en basisprincipes verslaving’, ‘screening’, ‘ontwenning’ en ‘motiverend werken’. De ziekenhuizen kunnen dit zelf via hun eigen e-learningplatform implementeren. Daarnaast geeft de projectmedewerker gewoonlijk ook regelmatig offline vormingen voor een groep zorgverleners.
Ziekenhuissetting ideaal om alcoholgebruik bespreekbaar te maken
De ziekenhuissetting is om verschillende redenen de ideale omgeving om te screenen naar alcoholgebruik en dit te bespreken met patiënten. Enerzijds biedt de ziekenhuissetting kansen voor mensen met een alcoholstoornis. Zo zeggen mensen in herstel van een alcoholstoornis vaak dat een gezondheidscrisis, naast de input van zorgverleners of familieleden, het keerpunt was voor verandering. Bovendien ervaren patiënten dat goede verpleegkundige begeleiding, tijdens en na een ongeplande ontwenning in een ziekenhuis, vroegtijdig herstel bevorderen. Dit zou komen door de snellere heroriëntatie en doorverwijzing naar verdere zorgverlening.
Anderzijds heeft alcoholgebruik bijna altijd een negatief effect op de aanmeldingsklacht bij ziekenhuisopname en werkt het een vlot herstel vaak tegen. Daarom moedigen we zorgverleners aan om alcoholgebruik bij iedereen te bespreken, en zeker bij overmatig of riskant gebruik.
Extra aandacht voor ontwenning
Voor patiënten die afhankelijk zijn van alcohol, betekent een ziekenhuisopname een plotse stop. Bij een kleine groep patiënten is het overmatig alcoholgebruik erg duidelijk. Denk bijvoorbeeld aan de patiënt met alcoholische levercirrose. Het gebeurt toch soms dat hulpverleners niet tijdig op de hoogte zijn van het alcoholgebruik en ontwenningssymptomen niet opmerken. In dat geval kan ontwenning leiden tot een delirium, met mogelijks zelfs dodelijke gevolgen als het onbehandeld blijft. Uit de gesprekken met hulpverleners weten we dat ze regelmatig geconfronteerd worden met ontwenning. Het ontwikkelde zorgpad geeft hulpverleners handvatten om alcoholgebruik bespreekbaar te maken, ontwenning tijdig op te merken, te observeren en te behandelen.
Ondersteuning door VAD
In de Vlaamse ziekenhuizen gaan de projectmedewerkers aan de slag volgens het proces van klinische zorgpaden. Zo wordt op een planmatige en multidisciplinaire manier een zorgpad ontwikkeld voor patiënten met schadelijk of riskant alcoholgebruik of een alcoholstoornis. Eerst worden de doelstellingen geobjectiveerd aan de hand van de resultaten van een nodenbevraging in het ziekenhuis. Vervolgens start de ontwikkeling van het ziekenhuis eigen zorgprotocol alcohol, dat nadien geïmplementeerd wordt. Op het einde van de implementatiefase gebeurt een evaluatie aan de hand van een vragenlijst. Het streefdoel is dat het zorgpad uiteindelijk deel wordt van de ziekenhuiswerking. VAD ondersteunt dit proces en zorgt voor intervisies tussen de ziekenhuizen.
Op maat van het ziekenhuis
In elk ziekenhuis wordt een specifiek zorgpad ontwikkeld. De basis van de zorgpaden is quasi gelijk. De zorgpaden hebben aandacht voor de screening van alcoholgebruik bij opname, het informeren van patiënten, de preventie van delirium tremens en de psychosociale ondersteuning van patiënten die problematisch drinken. Op basis van vooraf bepaalde minimum en maximum doelstellingen wordt bekeken wat het ziekenhuis wil en kan bereiken.
Intervisie & uitwisseling tussen ziekenhuizen
Binnen het project zorgpad alcohol wordt daarnaast ook ingezet op ervaringsuitwisseling tussen de projectmedewerkers. De afgelopen jaren was er daarnaast ook overleg tussen de psychiaters van de verschillende ziekenhuizen, vanuit de nood aan adviezen om het ziekenhuisprotocol rond overmatig alcoholgebruik te updaten of te ontwikkelen. De uitwisseling leidde onder andere tot een aanpassing van screeningsvragen in één van de grootste Belgische software-aanbieders in elektronische patiëntendossiers. In dit artikel lees je meer over de richtinggevende adviezen voor de ontwikkeling van een zorgpad alcohol.
De toekomst
Voor de toekomst hopen we dat deze uniforme aanpak ervoor zorgt dat algemene ziekenhuizen meer uitwisselen rond de zorg voor patiënten die overmatig alcohol gebruiken.
In een ideale situatie kadert dit project binnen een breder alcoholbeleid in het ziekenhuis. Nu focust het zorgpad alcohol zich voornamelijk op de pijlers ‘zorg en begeleiding’ en ‘informatie en sensibilisering’. Dit terwijl goede ‘afspraken en regels’ over alcoholgebruik, zowel voor patiënten als zorgverleners, ook belangrijk zijn. Daarnaast merken we hoe ‘omgevingsinterventies’ ook in een ziekenhuis van belang zijn. Zo kan bijvoorbeeld alcoholverkoop in de cafetaria de sensibiliseringsacties rond alcohol tegenwerken. Recente veranderingen in de wetgeving hierrond ondersteunen deze aanpak in de goeie richting. Een strengere wetgeving zou een groot verschil maken in de toekomst.
Lees in dit artikel hoe AZ Groeninge al 10 jaar lang met een zorgpad alcohol werkt.
Nieuwe projectoproep 2024
In oktober 2024 wordt een projectoproep gelanceerd voor nieuwe ziekenhuizen om in te tekenen in het project. De directies van alle Belgische ziekenhuizen krijgen deze via mail. Wil je dat deze projectoproep ook in jouw mailbox terecht komt? Contacteer dan Lyssa Toyinbo via lyssa.toyinbo@vad.be .
