Skip to main content

Omgevingsinterventies

Omgevingsinterventies zijn bewuste wijzigingen in de omgeving waar mensen keuzes maken.  Deze aanpassingen verkleinen de kans op risicogedrag en vergroten de toegankelijkheid en aantrekkelijkheid van gezonde keuzes. Denk aan maatregelen die ongezonde opties minder zichtbaar of gezonde keuzes meer beschikbaar maken.

Waarom omgevingsinterventies belangrijk zijn

Omgevingsgerichte preventie richt zich niet op het vergroten van kennis of bewustwording, maar op het aanpassen van de omgeving. Zo wordt risicogedrag minder toegankelijk, en gezonde keuzes makkelijker én aantrekkelijker. Dat zijn aanpassingen die geen bewuste keuze voor een gezond gedrag vereisen. Voorbeelden zijn gratis water aanbieden tijdens evenementen of alcoholvrije dranken prominenter presenteren in horecazaken. Wat zijn de sterktes van omgevingsgerichte preventie?

  • Brede impact: deze maatregelen beïnvloeden een grote groep van mensen, hebben een breder bereik.
  • Effectiever bij automatische gedragspatronen: veel van ons gedrag, zoals bijvoorbeeld het gebruik van alcohol of gokken, gebeurt impulsief of automatisch. Door triggers in de omgeving aan te passen, verklein je de kans op risicovol gedrag.
  • Relevante contexten: deze interventies kunnen overal toegepast worden, met extra aandacht voor omgevingen met veel verleidingen, zoals het nachtleven.

Omgevingsinterventies werken het best in combinatie met andere preventieve strategieën, zoals het verbeteren van vaardigheden en attitudes. Samen versterken deze maatregelen elkaar en vergroten ze de impact op gedrag.

Ga naar de inspiratietool

In deze databank vind je concrete voorbeelden van omgevingsgerichte interventies. 

Soorten omgevingsinterventies

Er zijn regelgevende, fysieke en economische omgevingsinterventies. Deze staan niet volledig los van elkaar. Eén omgevingsinterventie kan tot meerdere categorieën behoren.

  • Regelgevende interventies hebben invloed op welk gedrag wel of niet is toegelaten en de handhaving hiervan: wet- of regelgeving die ongewenst gedrag gaat verbieden of gewenst gedrag gaat promoten. Voorbeelden:
    • wetgeving die verbiedt om alcohol te verkopen aan -18 jarigen
    • controles voor rijden onder invloed

  • Fysieke interventies veranderen eigenschappen of de plaatsing van objecten of triggers in de fysieke omgeving waar gedrag wordt gesteld. Voorbeelden:
    • de grootte en het volume van glazen aanpassen
    • een ruim aanbod van openbaar vervoer voorzien
    • een aantrekkelijk aanbod van non-alcoholische dranken aanbod
    • aandacht voor de inrichting van danscafés, jeugdhuizen, winkels
    • stadsplanning en landschapsontwerp zoals aandacht voor de inrichting van pleinen, verlichting, …

  • Economische interventies hebben een impact op de kostprijs met als doel de gezonde keuzes aan te moedigen. Dit omvat: belastingen, prijsbeleid, subsidies. Voorbeelden:
    • het goedkoper maken van alcoholvrije dranken
    • de prijs verhogen van alcoholische dranken
    • gratis water aanbieden
    • subsidies voorzien die het vrijetijdsaanbod toegankelijker maken

Nudging binnen omgevingsinterventies

Nudging is een verzameling van technieken uit de gedragseconomie die – net zoals omgevingsinterventies –  inspelen op hoe mensen automatisch keuzes maken. Nudges beïnvloeden ons gedrag door subtiele aanpassingen in de keuzearchitectuur, ofwel de manier waarop keuzes worden gepresenteerd. Het zijn subtiele  “duwtjes” die gewenst gedrag aanmoedigen bijvoorbeeld, door het gewenste gedrag gemakkelijker, aantrekkelijker of vanzelfsprekender te maken. Een nudge is specifiek ontworpen om direct invloed uit te oefenen op specifiek gedrag, precies op de plaats en het moment dat het gedrag plaatsvindt. Keuzevrijheid staat centraal, er wordt geen gebruik gemaakt van dwang of financiële prikkels. We kunnen nudges opdelen in twee grote categorieën :

  • Nudges in de (fysieke) omgeving: aanpassingen in de omgeving die gedrag onbewust beïnvloeden. Voorbeelden:
    • gezondheidswaarschuwingen voor alcohol op verpakkingen plaatsen
    • gebruik van kleinere bierglazen

  • Nudges in communicatie: gebruik van communicatie om gedrag te beïnvloeden. Voorbeelden: 
    • sociale normen benadrukken: “3 op 4 volwassenen gebruikten nooit cannabis”
    • winst- of verliesframe gebruiken: wat heb je te winnen bij het gezonde gedrag?

Niet alle omgevingsinterventies zijn nudges, omdat bij omgevingsinterventies soms het element van keuzevrijheid ontbreekt. Gezonde alcoholvrije dranken in de supermarkt op ooghoogte plaatsen, is een nudge die onder omgevingsgerichte preventie valt. Het verbieden van alcohol aan minderjarigen is geen nudge, maar wel een omgevingsinterventie.