Schadebeperking bij alcoholgebruik: advies van de Hoge Gezondheidsraad

Schade- en risicobeperking is een pragmatische aanpak die erop gericht is om de nadelige gevolgen van middelengebruik te verminderen en zo de gezondheid en levenskwaliteit van mensen te beschermen. Hoewel deze strategieën vooral bekend zijn bij behandeling van afhankelijkheid aan illegale middelen (zoals spuitenruil en substitutietherapie bij opiaten), zijn ze ook relevant voor alcoholgebruik. Alcohol brengt immers risico’s met zich mee, zelfs bij matige consumptie.

Schade- en risicobeperking dient zich daarom niet enkel te richten op alcoholmisbruik, maar op elk niveau van consumptie.  Hoewel in klinisch opzicht abstinentie de veiligste optie is, erkent de HGR dat dit niet voor iedereen wenselijk of haalbaar is.  Daarnaast kan een exclusieve focus op onthouding er ook toe leiden dat personen niet of laattijdig hulp vragen.

In een eerder advies van de HGR werden reeds enkele beleidsaanbevelingen gedaan  om de aantrekkelijkheid en beschikbaarheid van alcohol te verminderen:

• Marketingverbod: Beperk reclame en promotie van alcoholische dranken.
• Gezondheidswaarschuwingen: Voorzie verpakkingen van duidelijke gezondheidswaarschuwingen, zoals bij tabak.
• Minimumprijs: Voer een minimumprijs in om extreem goedkope alcohol minder toegankelijk te maken.
• Leeftijdsgrens verhogen: Stel een uniforme minimumleeftijd van 18 jaar in voor alle alcoholische dranken.

Daarnaast vraagt de HGR om de toegang tot alternatieven te bevorderen of te onderzoeken. Zo moet gratis kraanwater vlot beschikbaar zijn, en wordt onderzoek aanbevolen naar de rol van alcoholvrije dranken bij het beperken van alcoholgerelateerde schade.

Mensen met een alcoholverslaving kunnen te maken krijgen met stigmatisering, waardoor ze soms bewust of onbewust worden uitgesloten van bepaalde vormen van hulp. Een alcoholverslaving mag echter nooit een reden zijn om iemand de toegang tot zorg of andere diensten te ontzeggen, stelt de HGR.

Vaak is de tijd tussen het begin van probleemgebruik en de eerste hulpvraag erg lang.  Het is belangrijk om deze tijd zo kort mogelijk te houden.  Hulpverleners moeten vertrouwd zijn met het volledige scala aan interventies, inclusief schade- en risicobeperkende strategieën.  Deze strategieën zouden beter bekend, breder verspreid en gewaardeerd moeten worden in het veld. Ze zouden deel moeten uitmaken van het arsenaal aan preventie-, beheers- en zorginterventies voor alle alcoholgebruikers.  Een gedegen opleiding  speelt hierbij een cruciale rol.

Schadebeperkende adviezen voor de algemene bevolking kunnen gericht zijn op het matigen van drankgebruik, het aanpassen van de consumptiewijze en het rekening houden met de context. Een matigende strategie kan bestaan uit het volgen van de richtlijn van richtlijn van maximaal 10 alcoholische consumpties per week. Daarnaast kan de manier van drinken worden aangepast, zoals bij zebradrinken, waarbij je na elke alcoholische drank een niet-alcoholische drank drinkt. Ten slotte is het belangrijk om je bewust te zijn van de context of situatie waarin alcohol wordt gedronken: als je nog ergens heen moet met de auto, kan je bijvoorbeeld een BOB aanwijzen.

Onder het motto van beter voorkomen dan genezen zijn screening en vroegdetectie van groot belang.  Hierbij is een belangrijke rol weggelegd voor de huisartsen, waarbij de kennis van en toegang tot gevalideerde screeningsinstrumenten  noodzakelijk is.

Binnen de  reguliere alcohol- en drughulpverlening is een herstelgerichte benadering vaak het uitgangspunt.  Herstel is een persoonlijk proces, wat maakt dat dit  niet enkel voorbehouden is voor mensen die abstinentie bereiken of nastreven. Ook andere doelstellingen, die alcohol niet volledig uitsluiten, kunnen deel uitmaken van een persoonlijk hersteltraject.

Voor patiënten met complexe, meervoudige en chronische problemen is case management nuttig om ondersteuning te bieden en de zorg te coördineren. De case manager heeft als taak de continuïteit van de zorg te garanderen, passende zorg te bieden, de kwaliteit van leven van cliënten te verbeteren en de kans op schadelijke effecten van alcohol- en/of drugsgebruik te verminderen.

Inspirerende praktijkvoorbeelden:

Het Gentse ‘Project Sabayon’ wordt gezien als een good practice.   In plaats van te streven naar totale abstinentie, geeft Sabayon de voorkeur aan alternatieve benaderingen zoals gecontroleerd gebruik, schadebeperking en herstelgericht werken. Stoppen met alcoholgebruik is hierbij geen noodzakelijke voorwaarde voor succes.

Ook het Housing First project biedt laagdrempelige en onmiddellijke toegang tot huisvesting voor daklozen met een bijzonder kwetsbaar profiel, zonder abstinentie-eis.

Buitenlands onderzoek toont ook het potentieel aan van Managed Alcohol Plans, waarbij alcohol wordt verstrekt in een gestructureerde omgeving, zoals dag- of nachtopvang.

Alcoholgebruik is wijdverspreid en in onze samenleving nog al te vaak de norm. Maar alcohol kan schade veroorzaken op individueel en maatschappelijk niveau. Daarom is het belangrijk om de risico’s en schade van alcohol te beperken.

Het advies van de HGR biedt hiervoor handvatten.  Een belangrijke stap is het doorbreken van de sociale norm dat alcohol de standaard is. Dit kan door maatregelen te nemen die de beschikbaarheid en aantrekkelijkheid van alcohol verminderen. Voor wie toch drinkt, kunnen richtlijnen helpen om de risico’s te beperken.

Daarnaast pleit de HGR voor toegankelijke en gevarieerde hulpverlening, waarbij mensen met alcoholproblemen ondersteuning krijgen op maat, of dat nu gericht is op volledige abstinentie of op schadebeperking. Het advies biedt hiervoor een basis en stipt aan dat kennisbevordering van intermediairs hierbij cruciaal is. Overmatig alcoholgebruik mag bovendien nooit een reden zijn om iemand hulp te ontzeggen.

Hoewel alcohol een schadelijke stof is die vaak in onze samenleving wordt gebruikt, kunnen we de risico’s verminderen. Het advies van de HGR biedt een overzicht van mogelijke strategieën, waarbij niet-drinken de veiligste keuze is, maar er ook andere manieren zijn om schade te beperken.

Lees het advies van de Hoge Gezondheidsraad