Interfederaal alcoholplan 2023-2025: Opnieuw een gemiste kans

De naam die het plan kreeg, is een eerste gemiste kans: het interfederaal alcoholplan heet voluit ‘interfederale strategie inzake schadelijk gebruik van alcohol’. Hiermee is de toon gezet voor een plan dat zich richt op schadelijk, excessief gebruik, wat impliceert dat er ook onschadelijk gebruik is. Het is nochtans bekend dat alcohol een toxisch product is zonder veilige ondergrens en dat dus elk gebruik risico inhoudt.

Dat de focus van het plan op excessief gebruik ligt, is geen toeval: zogenaamd onschadelijk en verantwoord gebruik promoten is een stokpaardje van de alcoholindustrie. Het is bovendien een publiek geheim dat er in België structurele banden zijn tussen de alcoholindustrie en de liberale partijen. “De eenzijdige focus op excessief gebruik in het alcoholplan, is absoluut een gemiste kans om een heldere gezondheidsboodschap te geven aan de hele bevolking, namelijk dat je als je geen risico wil lopen beter niet drinkt”, zegt VAD-directeur Katleen Peleman.

Ook de meeste maatregelen in het plan zijn op excessen gericht. Nochtans gaf VAD heel wat input voor evidencebased maatregelen, waarmee wél bij de hele bevolking gezondheidswinst geboekt kan worden. Denk bijvoorbeeld aan een verbod op alcoholreclame, een verhoging van de minimumleeftijd om alcohol te mogen drinken, de prijs van alcohol verhogen, de verkoop van alcohol verbieden in onder andere tankstations, nachtwinkels en ziekenhuizen, … Al deze maatregelen zijn gebaseerd op de adviezen van de Wereldgezondheidsorganisatie.

Effectieve maatregelen uitgehold

In het alcoholplan zijn deze maatregelen echter zodanig afgezwakt dat ze geen impact hebben. Zo blijft er wat betreft alcoholreclame enkel een verbod over voor media gericht naar minderjarigen. Zo wordt het verboden vijf minuten voor of na een uitzending die hoofdzakelijk op minderjarigen gericht is reclame te maken voor alcohol. Ook bij bioscoopfilms die voornamelijk een minderjarig publiek trekken, wordt alcoholreclame verboden. Daarnaast geldt het verbod ook in kranten, tijdschriften en ‘digitale media’ hoofdzakelijk op jongeren gericht.

Niet enkel is dat opnieuw een gemiste kans om naar de hele bevolking iets te doen, het is ook niet effectief. Jongeren zullen nog steeds alcoholreclame zien in de openbare ruimte, op televisie, op sociale media, in de bioscoop …

Ook de verhoging van de minimumleeftijd om alcohol te kunnen kopen, komt er niet. De enige aanpassing aan de wet is dat versterkte wijnen – zoals martini, porto en sherry – nu ook verboden zijn voor jongeren onder de 18 jaar. Dit maakt de regelgeving wat makkelijker te communiceren: bier en wijn vanaf 16, al de rest vanaf 18. In de praktijk zal het echter geen verschil maken, aangezien jongeren van die leeftijd amper versterkte wijnen drinken.

Om het aantal verkooppunten voor alcohol te beperken, worden halfslachtige maatregelen genomen. Zo mogen tankstations langs snelwegen enkel tussen 22u en 7u geen alcohol verkopen. Dat legt veel verantwoordelijkheid bij de winkeliers en is voor hen moeilijk te handhaven. Ook in ziekenhuiswinkels kan je nog steeds alcohol kopen, al mogen ze geen gekoelde dranken en geen sterkedrank meer verkopen. In het ziekenhuiscafetaria blijft alcohol gewoon beschikbaar.

Door alcoholverkoop in een ziekenhuis volledig te verbieden, had de overheid nochtans een sterk signaal kunnen geven: alcohol en gezondheid gaan niet samen. Veel mensen liggen namelijk in het ziekenhuis met een alcoholgerelateerde aandoening. Dat je alcohol kan kopen in een gezondheidsinstelling staat haaks op de inspanningen die het personeel daar elke dag levert rond gezondheid.

Nog een effectieve maatregel is een minimumprijs voor alcohol invoeren. Ook daar toont het alcoholplan zich echter weinig ambitieus: er wordt een werkgroep opgestart die de mogelijkheden rond een minimumprijs zal onderzoeken. Of die minimumprijs er ook effectief zal komen, is onzeker aangezien er nog geen concreet engagement blijkt om dit in te voeren. Een prijsverhoging voor alcohol wordt zo dus op de lange baan geschoven.

Beperking van het aanbod

Positief is dat het verboden wordt om alcohol gratis aan te bieden als promotiestunt. Het mag wel nog steeds gratis meegegeven worden aan een klant die een alcoholisch product koopt, zoals bijvoorbeeld bij een 1+1 gratis-actie.

Het plan stimuleert ook gratis water aanbieden op plekken waar alcohol geschonken wordt. Dat is positief, maar helaas ontoereikend. Zo zien we dat het bij veel jeugdhuizen en festivals al gangbaar is gratis water aan te bieden, terwijl dat in cafés nog niet zo vanzelfsprekend is. We vrezen dat het alcoholplan hier te vrijblijvend is, om daaraan iets te veranderen.

Budget voor maatregelen zorg & preventie

Het alcoholplan stelt een heleboel waardevolle acties voor in de zorgsector en op vlak van preventie. Zo komt er bijvoorbeeld in de zorgsector een nieuwe aanpak met zorg en begeleiding voor jongeren die na een alcoholintoxicatie op de spoed terechtkomen. Ook het project zorgpad alcohol, waarmee ziekenhuizen inzetten op het sneller detecteren en beter opvolgen van alcoholproblemen, wordt verdergezet en uitgebreid.

Er is in het plan ook duidelijk aandacht voor vroegdetectie en vroeginterventie. Daarnaast stelt het plan heel wat preventieve acties voor. Die zijn gericht op verschillende leefomgevingen en er is aandacht voor kwetsbare groepen. VAD stelt zich echter vragen over de financiering van deze waardevolle maatregelen. Voorlopig is het nog onduidelijk welke budgetten er vrijgemaakt worden om deze zorg- en preventieacties ook effectief uit te voeren.

Nieuwe regering sterker actieplan?

Dat de verschillende beleidsniveaus in België samenwerken en tot een gecoördineerd alcoholplan komen is bijzonder waardevol. Dankzij de interfederale afstemming binnen het kader van de Algemene Cel Drugsbeleid worden zaken gerealiseerd die anders zouden vastlopen op de versnippering over de bestuursniveaus.

Helaas scoort de inhoud van dit plan een ruime onvoldoende. De interfederale alcoholstrategie loopt nog tot 2028, maar het huidige actieplan loopt eind 2025 af. VAD hoopt dat de volgende regering meteen een actieplan 2026-2028 op de agenda zal zetten, met krachtdadigere keuzes om een maximale gezondheidswinst bij de hele bevolking te bereiken. Tot het zover is, kan er maximaal ingezet worden op de positieve punten uit het huidige plan.