Skip to main content

Ontdek het VAD-jaarverslag 2023

2023 was opnieuw een goed gevuld werkjaar voor de VAD-ploeg. We belichten een aantal zaken die we realiseerden, zodat je zicht krijgt op de werking van VAD. Het is geen volledige opsomming van alle activiteiten. Wie meer wil weten over een bepaald item, verwijzen we graag door naar het gerelateerde artikel. Op die manier stel je je eigen lezing van het jaarverslag samen.

VAD, koepelorganisatie en Vlaams expertisecentrum Alcohol en andere Drugs

VAD overkoepelt het merendeel van de Vlaamse organisaties die werken rond alcohol, illegale drugs, psychoactieve medicatie, gamen en gokken. Dankzij de representativiteit van haar leden is VAD in Vlaanderen het knooppunt van expertise op het terrein en het aanspreekpunt voor alles wat te maken heeft met deze thematiek. VAD telde het afgelopen jaar 80 leden met een specifieke werking in of interesse voor de alcohol- en drugthematiek.

Vanuit een gezondheids- en welzijnsperspectief wil VAD de Vlaamse bevolking in het algemeen en intermediairs in het bijzonder deskundiger maken in het omgaan met alcohol en andere drugs. Gegevensverzameling, informatieverstrekking, methodiekontwikkeling, consult & advies en vorming voor de ondersteuning van de implementatie, vormen de hoekstenen van de werking als expertisecentrum. Lees meer over de werking van VAD.

De Druglijn

De Druglijn is de publieksservice van VAD voor alle vragen over alcohol, illegale drugs, psychoactieve medicatie, gamen en gokken. Iedereen kan er terecht met informatievragen over drugs zelf, maar ook voor een eerste advies bij problemen, met vragen over hulpverlening en preventie, documentatiemateriaal enzovoort. De Druglijn-medewerkers beantwoordden in 2023 7.504 vragen, waarvan 3.241 via de telefoon, 2.040 via e-mail en 2.223 via chat. Mensen zijn in het algemeen erg tevreden over hun contact met De Druglijn, dat ze een gemiddelde score van 8.9/10 geven.

Op de website werden 70.635 online kennis- en zelftesten ingevuld. De meest gebruikte zelftest is die over gamen voor minderjarigen. Wat de kennistesten betreft is alcohol de meest populaire, gevolgd door gamen. Er was ook een opvallende stijging van het aantal mensen dat de zelftest of kennistest cocaïne aflegde. Die stijging is toe te schrijven aan de cocaïnecampagne waarover je verder in dit artikel meer leest.

Activiteiten 2023

De activiteiten in 2023 passen in een ruimer werkplan dat in een beheersovereenkomst 2021-2025 werd afgesloten met de Vlaamse overheid. Daarnaast werden ook een aantal projecten via andere financieringskanalen (federaal, Europees) ontwikkeld.

Nieuwe Druglijnwebsite – toegankelijker en zet in op diversiteit

De Druglijn-website is dé Vlaamse referentie voor informatie over alcohol, drugs, pillen, gokken en overmatig gamen. In 2022 werd de website bijna een miljoen keer bezocht. Een indrukwekkend cijfer, en het bewijs dat de Vlaamse burger bij vragen de weg naar De Druglijn weet te vinden. Maar zowel technisch als vormelijk was de site aan een opknapbeurt toe. Met de nieuwe website zetten we enkele grote stappen vooruit op vlak van toegankelijkheid en diversiteit. Sinds de update komen websitebezoekers sneller uit bij dieperliggend advies, nadat hun oorspronkelijke vraag beantwoord is. En die aanpak werkt, want uit de cijfers blijkt dat mensen (nog) langer blijven doorlezen. Ontdek meer over de nieuwe Druglijnwebsite.

Vier korte animatievideo’s over cocaïne

Een beeld uit het filmpje voor wie zich zorgen maakt om iemand.

VAD/De Druglijn lanceerde een online campagne over cocaïne. In vier korte filmpjes kom je te weten wat cocaïne is, wat de risico’s van cocaïnegebruik zijn, waarom stoppen moeilijk is en wat je kan doen als je bezorgd bent over iemand die cocaïne gebruikt. De filmpjes werden verspreid via advertenties op Facebook en Instagram. Korte teaservideo’s op deze socialemediaplatformen leidden door naar een pagina op de Druglijnwebsite, waar mensen de langere video’s konden bekijken en ook toegang hadden tot meer informatie, hulp konden vragen of kennis- en zelftesten konden afleggen. Lees meer over de cocaïnecampagne. Deze campagne wordt verder uitgebreid en zal opnieuw lopen in 2024 en 2025.

Nieuwe Druglijn-brochure over gokken

In 2023 kwam de brochure ‘Bezorgd over gokken’ uit: een brochure voor mensen die zelf meedoen aan kansspelen en voor hun naasten. De brochure bevat informatie over wetgeving en risico’s, tips om risico’s te beperken, een zelftest, en een overzicht van plekken waar je terecht kan voor hulp.

Lancering preventiefilmpje “Drink geen alcohol tijdens de zwangerschap”

In maart 2023 lanceerde De Druglijn samen met  Vlaams Expertisenetwerk Perinatale Mentale Gezondheid, met steun van de Vlaamse Overheid, een preventiefilmpje over alcoholgebruik tijdens de zwangerschap. Het filmpje spreekt zwangere vrouwen en hun omgeving rechtstreeks aan. De video roept op om vragen en bezorgdheden te bespreken met een zorgverlener of met De Druglijn. De video is onder andere te zien via sociale media en in wachtzalen van zorginstellingen. Bekijk hier het filmpje

De brochure ‘Alcohol de baas’.

Alcohol de baas: brochure voor leidinggevenden in de sociale economie

Met de brochure ‘Alcohol de baas’ kunnen leidinggevenden in de sociale economie aan de slag rond alcohol en drugs op de werkvloer. Voor de brochure haalden we de mosterd bij een bestaande brochure van CGG Vlaams-Brabant Oost en verschillende organisaties uit de sociale economie. De brochure staat daardoor vol met herkenbare voorbeelden uit de praktijk en handvatten om met die situaties om te gaan. Leidinggevenden vinden in de brochure ook inspiratie voor de uitwerking van een duidelijk, preventief alcohol- en drugbeleid in hun organisatie. Ook voor andere bedrijfssectoren biedt deze brochure waardevolle cases en adviezen. Lees hier meer over de brochure.

Uitgaansonderzoek: alcohol grootste aandachtspunt

In 2022 ondervroegen we opnieuw 900 bezoekers van clubs, dance-events en festivals over hun alcohol- en druggebruik. Het rapport van dit 8ste uitgaansonderzoek is gepubliceerd in september 2023.

Het rapport bevestigt dat uitgaanders meer middelen gebruiken dan de algemene bevolking. Regelmatig alcoholgebruik vormt daarbij een groter probleem dan het gebruik van illegale drugs. Alarmerend is dat één op de vier feestvierders een hoogrisicovol alcoholgebruik vertoont. Bij mannen is dat zelfs één op drie. Inzetten op alcoholpreventie in het uitgaansleven, blijft dus cruciaal.

Ook het gebruik van illegale drugs is zichtbaar aanwezig in het Vlaamse uitgaansleven, dit blijft vrij stabiel. De helft van de respondenten gaf aan minstens één illegaal middel te hebben gebruikt in het voorgaande jaar. Opvallend is vooral de stijging in het gebruik van ketamine. Alle resultaten van het uitgaansonderzoek vind je hier.

‘Op bezoek bij Mr. en Mevr. Roes’: hulpverlening en problematisch middelengebruik in de thuiscontext

De Mobiele Teams GGZ en andere hulpverleners die werken in de thuiscontext, krijgen meer en meer te maken met problematisch gebruik van legale en illegale drugs. Vaak voelen zij zich te onervaren om met deze problematiek aan de slag te gaan. Dat is jammer, want zelfs eenvoudige, kortdurende interventies kunnen langdurige positieve effecten hebben. In dit  federale project ondersteunden we hen, onder meer met met regionale opleidingsdagen. Het webinar rond thuisontwenning kan je nog altijd bekijken via de VAD-site, waar je ook de syllabus ‘Op bezoek bij Mr. en Mevr. Roes’ vindt. Deze brochure bevat praktisch toepasbare info rond middelengebruik in de thuiscontext. Ze werd oorspronkelijk geschreven door Netwerk Diletti en is binnen dit project geactualiseerd.

Lees meer over het project.

Plukboek voor herstel van middelengebruik van VAD en de HerstelAcademies

Herstellen van alcohol- en druggebruik, gokken of gamen vraagt veel inspanningen. Elk herstelproces is uniek omdat elke persoon andere wensen en ervaringen heeft. In 2023 werkten VAD, Psyche en de HerstelAcademies samen om middelengebruik als thema in te bedden in de werking van de HerstelAcademies. Samen ontwikkelden we een plukboek rond middelengebruik en verslaving dat ter beschikking staat van de coördinatoren en trainers van de HerstelAcademies. Daarnaast organiseerden we vormingen over het plukboek en deze thema’s voor (toekomstige) trainers van de HerstelAcademie. Ontdek het plukboek.

Tournée Minérale 2023: thema vrijheid

Campagnebeeld Tournée Minérale 2023.Begin februari 2023 ging de 7de editie van Tournée Minérale van start. Net als het jaar voordien, draaide deze editie rond het thema vrijheid. Tijdens Tournée Minérale ben je namelijk vrij van alcohol, maar ook vrij van de sociale druk om te drinken, vastgeroeste routines waardoor je naar alcohol grijpt en vrij van de negatieve bijwerkingen ervan.

Nieuw in 2023 was een video met Thuis-actrice Lynn Van den Broeck. Die voert met haar mama en schoonbroer een openhartig gesprek over hoe we omgaan met alcohol in familieverband. In de socialemediacampagne kwamen vier experten aan bod: Seksuoloog Wim Slabbinck over het effect van alcohol op je seksleven, slaapexpert Annelies Smolders over de invloed op je slaap, huisarts Tom Jacobs over de gezondheidsrisico’s en psychiater Hendrik Peuskens over de impact op je mentaal welzijn.

Uit de resultaten van een bevraging bij 1.028 Vlaamse respondenten blijkt dat maar liefst 95% Tournée Minérale kent. Vanaf de start van Tournée Minérale neemt elk jaar ongeveer een op de vijf Vlamingen deel, in 2023 steeg dat aandeel zelfs nog lichtjes. Blik terug op Tournée Minérale 2023.

Zebradrinken beats kater

Zebradrinken-T-shirt.‘Zebradrinken’?  Dat is het afwisselend drinken van een alcoholisch en een non-alcoholisch drankje, net zoals de strepen van een zebra elkaar afwisselen. Het is een drinkstrategie om de risico’s van alcohol te beperken.

Het concept Zebradrinken werd aanvankelijk ontwikkeld binnen het project ‘Student zijn is #gezelligsamen (zelfs tijdens corona)’. Maar de boodschap bleef ook na corona ook bijzonder relevant én slaat aan bij jongeren. Op vraag van de stad Antwerpen ontwikkelden we eind 2023 nieuwe Zebradrinken-materialen om te verspreiden naar een breder publiek.

Bekijk de nieuwe affiche, het filmpje, de T-shirts, polsbandjes en bierviltjes.

Verdere bekendmaking van Game(L)over

Startbeeld van de online tool Game(L)over

In 2023 zetten we aanhoudend in op de verdere bekendmaking van de vroeginterventietool Game(L)over. De drie video’s die we maakten met influencers, promootten we in de herstvakantie opnieuw via TikTok, YouTube en Facebook. We leverden artikels aan voor websites en tijdschriften van sociale organisaties en via de VAD-site verspreidden we getuigenissen van hulpverleners die met jongeren aan de slag gaan met Game(L)over. Deze manier van werken is een voorbeeld van herhaalde en systematische implementatie om de praktijk aan te zetten met je materiaal aan de slag te gaan. 

Draaiboek voor organisaties in de zorg voor personen met een handicap

In het najaar van 2023 lanceerden we een nieuw draaiboek voor organisaties in de zorg voor personen met een handicap. Dit draaiboek is geschikt voor alle diensten die mensen met een (licht) verstandelijke beperking ondersteunen. Voor de uitwerking ervan vroegen we feedback en praktijkervaringen van medewerkers van 4 organisaties uit de sector.

Hoewel mensen met een verstandelijke beperking niet meer middelen gebruiken dan de algemene bevolking, zijn ze wel kwetsbaarder: ze komen sneller in de problemen met middelengebruik, gokken of gamen en de problemen zijn vaak ernstiger. Het draaiboek zet organisaties op weg bij de uitwerking van een eigen alcohol- en drugbeleid.

Daarnaast werkten we twee fiches uit: een voor begeleiders van cliënten met een verstandelijke beperking en een voor hulpverleners in de verslavingszorg en GGZ. Deze fiches bieden extra houvast om een gesprek aan te gaan met cliënten. Ontdek het volledige pakket hier.

Uitbreiding Safe ’n Sound-website

Safe ’n Sound-infostand

Het project Safe ’n Sound zet in op preventie en veiligheid van uitgaanders door peer support. Veldwerkers van het CGG en het CAW staan met een infostand op events in het uitgaansleven, waar ze in gesprek gaan met het uitgaanspubliek. Daarbij vormt hun expertise rond partydrugs, selectieve preventie, harm reduction en peer education een meerwaarde. In 2023 was de Safe ’n Sound-stand aanwezig op 55 eventdagen. Het strategisch werken aan het vrijwilligersbeleid en de werving van nieuwe peers is een continue opdracht. In 2023 kon het project rekenen op 215 peers, waarvan 50 nieuwe.

Het succes van het Safe ’n Sound model en expertise van peers en vrijwilligers maken dat het project steeds meer vragen niet kan beantwoorden. Naast vragen voor events zijn dit ook vragen van intermediairs voor overleg, visievorming en deskundigheidsbevordering. Vanuit de noden van het project werd een dossier opgemaakt voor versterking en uitbreiding van de Safe ’n Sound werking. Dit dossier met uitbreidingsscenario voor 2 jaar werd goedgekeurd eind 2023.

De Safe ’n Sound-website kreeg in 2023 24.682 unieke bezoekers. Aan de website voegden we drie nieuwe productpagina’s toe over 3-MMC, 3-CMC en 2-MMC.

Lees meer over de werking van Safe ’n Sound.

Handvatten voor omgaan met nieuwe drugs, fenomenen of trends

Regelmatig duiken er signalen op over nieuwe drugs (NPS) of nieuwe fenomenen in middelengebruik. Die worden vaak eerst gedetecteerd op lokaal niveau en kunnen daar tot grote ongerustheid leiden. Daarom schreven we een nieuwe infofiche. Deze geeft handvatten mee voor preventiewerkers die werken op lokaal of regionaal niveau. Zo kunnen ze correct inspelen op en omgaan met nieuwe evoluties in de regio.

Kom meer te weten over de infofiche.

Woonzorgcentra blijven zich aanmelden voor procesbeleiding rond psychofarmabeleid

Het project ‘Procesbegeleiding voor preventie binnen zorg en welzijn’ in samenwerking met Gezond Leven en het CGG Preventiewerk loopt al sinds 2018. VAD ondersteunt hierin de trajecten rond psychofarmaca.  Door de Covid-crisis had de sector een tijdlang andere zorgen, maar in 2023 nam de interesse voor dit thema weer toe. Het doel is niet om psychofarmaca te bannen uit het woonzorgcentrum, wel om correct en verantwoord gebruik aan te moedigen. Het verhoogt de levenskwaliteit, mensen zijn actiever en alerter, met minder probleemgedrag en dus minder nood aan psychofarmaca als gevolg. Dit stelt het woonzorgcentrum echter voor nieuwe uitdagingen, een goede omkadering en een gedragen beleid zijn dus essentieel om tot een duurzaam lager psychofarmacagebruik te komen.

Begin 2024 waren er 28 trajecten lopende. Al 19 woonzorgcentra hebben het traject afgerond, wat wil zeggen dat ze een psychofarmabeleid hebben ontwikkeld en geïmplementeerd.

Vormingen

VAD-vorming

VAD heeft een lange traditie in vorming geven aan een ruime groep professionelen uit de alcohol- en drugsector, in preventie en hulpverlening. In 2023 organiseerden we live vormingen en opleidingen en bleven daarnaast ook sterk inzetten op het online vormingsaanbod, dat uitgebreid werd met een online cursus voor jeugdhulpverleners, een module over Nieuwe Psychoactieve stoffen (NPS) en een  online training voor het barpersoneel van (dans)café’s en jeugdhuizen.

Op de 22 product- (10) en inhoudelijke (12 ) online vormingsmodules schreven zich 2023 8.322 deelnemers in waarvan 5.424 deelnemers de volledige module doorliepen en konden afronden.

Het online aanbod omvat  ook zes verdiepende modules over het Europese Preventiecurriculum (EUPC). Met deze modules willen we mensen die een beslissende rol hebben binnen preventie de kennis geven om op een wetenschappelijke basis aan de slag te gaan. Deze opleiding omvat de driedaagse basismodule van EUPC. Voor de drie EUPC-dagen is VAD gemachtigd om een EUPC certificaat uit te reiken, aangezien de opleiding wordt gegeven door mastertrainers. VAD had in 2023 twee mastertrainers, na de opleiding in 2024 zullen dat er drie zijn. Lees hier over de ervaring van onze mastertrainers met de opleiding.

VAD werkt sinds 2023 samen met Psyche om vormingen over middelen en verslaving naar de brede Geestelijke Gezondheidszorg aan te bieden. Mensen met middelenproblemen komen immers vaak terecht op niet-gespecialiseerde diensten, zoals PAAZ-diensten, waar medewerkers expertise missen om met deze thematiek aan de slag te gaan. Lees meer over het vormingsaanbod

Sluiting VAD-bibliotheek

Eind 2023 namen we de moeilijke beslissing om de VAD-bibliotheek te sluiten. Jarenlang was de VAD-bibliotheek dé referentie voor werken over middelengebruik en verslaving. Maar jaar na jaar merkten we dat het aantal bibliotheekbezoeken en uitleningen van boeken gestaag afnam. De boeken blijven nog een tijd in huis, voor eigen staf en voor de vormingen. De literatuursearchservice voor leden blijft behouden. De archiefmaterialen vonden een veilige bewaarplaats in het Liberas-Archief, zij zullen deze ter beschikking stellen van het brede publiek. Het eigen VAD-archief ten slotte blijft in huis.

De recentste cijfers over middelengebruik, gokken en gamen

Naar jaarlijkse gewoonte updatete VAD de factsheets met de meest recente cijfers over middelengebruik, gokken en gamen in Vlaanderen. Nieuw in 2023 is de factsheet over CBD. Alle factsheets vind je hier.

Het VAD-team 2023 bestond uit:

Katleen Peleman (directeur), Inge Baeten, Bert Blancke, Eva Blomme, Karolien Borghlevens, Joyce Borremans, Steven Boute, Joke Claessens, Ellen Coghe, Ebe Daems, Aurélie De Baets, Else De Donder, Tom Defillet, Anne De Jaeghere, Patrick Delaere, Jonathan Deleener, Ilse De Maeseneire, Tiny Devriendt, Katrien Dewaelheyns, Lou Dujardin, Tom Evenepoel, Gilles Geeraerts, Kathy Hermans, Jasper Janssens, Ruben Kramer, Marie-Claire Lambrechts, Fred Laudens, Joey Lim, Brenda Meulebrouck, Liese Minjauw, David Möbius, Jolien Moernaut, Ellen Nies, Hanna Peeters, Jani Pestana, Kaatje Popelier, Karin Rooms, Johan Rosiers, Annehieke Scheffer, Jochen Schrooten, Lyssa Toyinbo, Joris Van Damme, Els Vandenberghe, Stefan Vandermeulen, Pascal Van Der Auwera, Jorne Vanhee, Shawny Vanhoutteghem, Greet Van Holsbeeck, Frederik Vanermen, Michelle Van Impe, Rebecca Van Loo, Karen Vanmarcke, Sofie Verstraeten, Geert Verstuyf, Femke Wijgaerts en Ciska Wybo.